Αυτο-σαμποτάζ: βάζοντας εμπόδια στον ίδιο μας τον εαυτό

Γιατί το κάνω αυτό πάλι; Γιατί σκέφτομαι πάλι έτσι; Ερωτήματα που οι περισσότεροι από εμάς έχουμε αναφορικά με τους ανυπόφορους φαύλους κύκλους της συμπεριφοράς και των σκέψεων μας. Γιατί κάνουμε ξανά και ξανά το ίδιο πράγμα που μας οδηγεί στην απομάκρυνση από τον σκοπό μας; Μήπως απλώς σαμποτάρουμε τον εαυτό μας;

Αυτοσαμποτάζ

Τι ακριβώς σημαίνει όμως αυτό; Το αυτο-σαμποτάζ περιλαμβάνει μοτίβα σκέψεων και συμπεριφορών που δυσχεραίνουν την καθημερινή μας ζωή και μας κρατάνε πίσω από το να πετύχουμε βραχυπρόθεσμους ή και μακροπρόθεσμους στόχους. Κάτι σαν αυτοκαταστροφή ένα πράγμα.

Κάπως έτσι μπαίνουμε σε κύκλους παθητικών ή και ενεργητικών συμπεριφορών απομάκρυνσης από τον σκοπό μας, από τους οποίους ωστόσο νιώθουμε αδύναμοι να βγούμε, παρά το γεγονός ότι ενδέχεται να επιδρούν αρνητικά σε πολλούς τομείς της ζωής μας και να είναι άκρως εκνευριστικοί.

Υπάρχει πλήθος συμπεριφορών με τις οποίες μπορεί να σαμποτάρουμε τον εαυτό μας, όπως για παράδειγμα η κατάχρηση ουσιών ή αλκοόλ, η υπερφαγία, η αναβλητικότητα, η τελειομανία και πολλές άλλες τις οποίες θα αναλύσουμε στη συνέχεια.

Η αναβλητικότητα ως αυτοσαμποτάζ

Ας ξεκινήσουμε με την αναβλητικότητα, η οποία βασανίζει μεγάλη μερίδα ανθρώπων. Πόσες φορές, ενώ όλα γύρω σου είναι προετοιμασμένα και το περιβάλλον ιδανικό, δεν μπορείς να ξεκινήσεις αυτό που έχεις να κάνεις, όπως για παράδειγμα μία εργασία για το πανεπιστήμιο ή για την δουλειά σου; Αποφεύγεις να ξεκινήσεις και κάθε φορά ασχολείσαι και με κάτι διαφορετικό: καθαρίζεις κάθε τετραγωνικό του σπιτιού σου, τελειώνεις μία σειρά σε μία μέρα και πάει λέγοντας.

Μπορεί να νομίζεις ότι απλά βαριέσαι ή ότι αυτό που έχεις να κάνεις δεν είναι σημαντικό. Μήπως, όμως, για να το αναβάλεις τόσο έντονα, είναι τελικά λίγο σημαντικό;

Οι λόγοι, λοιπόν, που αναβάλλουμε πράγματα ενδέχεται να είναι καλά κρυμμένοι κάπου βαθιά στον εγκέφαλό μας, όπου συνήθως δεν έχουμε εύκολα πρόσβαση. Μπορεί να νιώθεις υπερβολικά φορτωμένος και πιεσμένος όσον αφορά το συγκεκριμένο πράγμα που αναβάλεις, να σου φαίνεται βουνό.

Μπορεί- πολύ πιθανό- να μη πιστεύεις στις ικανότητες σου, να περιμένεις ότι θα αποτύχεις ή ακόμα και να φοβάσαι μία πιθανή αποτυχία.

Γιατί να στείλω βιογραφικό για αυτή τη θέση εργασίας, αφού δεν πρόκειται να με προσλάβουν; Πες το απαισιοδοξία, πες το αρνητικός τρόπος σκέψης και προκατάληψη, εγώ πάντως το λέω χαμηλή εμπιστοσύνη στον εαυτό και τις ικανότητές σου. Ή, από την άλλη, μπορεί να μην ισχύει τίποτα από όλα αυτά και απλά να δυσκολεύεσαι στη διαχείριση χρόνου. Έλα μωρέ θα ασχοληθώ το βράδυ, θα προλάβω. Και ξαφνικά πάει 9 η ώρα και είσαι πτώμα.

Ζητήματα Ηθικής και Δεοντολογίας στην Άσκηση της Ψυχοθεραπείας
Κύκλος Σεμιναρίων για Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας | Γενική είσοδος: 35 ευρώ
Θεματικές Ενότητες: Διπλές σχέσεις θεραπευτή – θεραπευόμενου | Ψυχική ανθεκτικότητα του θεραπευτή | Υπέρβαση – παραβίαση ορίων στην ψυχοθεραπευτική σχέση | Ειδικές προκλήσεις στην ψυχοθεραπεία | Ζητήματα ηθικής και δεοντολογίας | Διαχείριση εξω-θεραπευτικών πληροφοριών | Διατήρηση και άρση του απορρήτου

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι που αναβάλουμε υποχρεώσεις, το μόνο σίγουρο πάντως είναι ότι το μόνο που καταφέρνουμε είναι να σαμποτάρουμε τον εαυτό μας.

Αποκτήστε το βιβλίο Νίκησε την αναβλητικότητα, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Η τελειομανία, ο τέλειος σαμποτέρ

Η τελειομανία: ένας ακόμα τρόπος που μας απομακρύνει από κάθε στόχο και μας προκαλεί άγχος και δυσφορία, μία αίσθηση ανικανοποίητου. Όταν ελέγχεις ξανά και ξανά την εργασία σου μέχρι να μην έχει το παραμικρό ψεγάδι σε σημείο να σου είναι αδύνατο να την ολοκληρώσεις, αφού έχεις εξουθενωθεί από την ενέργεια που σπαταλάς στον επανέλεγχο, τότε σίγουρα σαμποτάρεις τον εαυτό σου.

Όταν χάνεις σημαντικό χρόνο τακτοποιώντας και οργανώνοντας το κάθε τι στο σπίτι, μέχρι να αγγίξει την τελειότητα και ξαφνικά έρχεται το βράδυ και εσύ δεν έχεις διαβάσει αυτό που έπρεπε, ε, μάλλον ο στόχος σου σιγά σιγά απομακρύνεται όλο και περισσότερο. Σε αυτή, λοιπόν, την αέναη προσπάθεια να τα κάνεις όλα τέλεια, καταλήγεις είτε να καθυστερείς είτε να μην κάνεις καν αυτό που ήθελες εξαρχής και επομένως να μη φτάνεις ποτέ στο στόχο σου. Με λίγα λόγια, λοιπόν, με δικές σου συμπεριφορές κάνεις κακό στον ίδιο σου τον εαυτό.

Συναισθηματικό φαγητό

Αφού μιλάμε για αυτοκαταστροφή, δεν μπορούμε να παραλείψουμε το λεγόμενο «comfort food», το συναισθηματικό φαγητό, αυτό, δηλαδή, που -μόνο επιφανειακά δυστυχώς- απομακρύνει ένα δυσάρεστο συναίσθημα.

Νιώθουμε θλίψη, θυμό, άγχος και τρώμε ο,τι υπάρχει μπροστά μας καταστρέφοντας τελικά τον ίδιο μας τον εαυτό, αφού και νιώθουμε δυσφορία και συχνά τύψεις από το πόσο φάγαμε και απογοήτευση και εκνευρισμό, καθώς το συναίσθημα όχι απλά δεν έφυγε, αλλά έγινε ακόμα πιο έντονο.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν το αντιμετωπίσαμε με υγιή τρόπο. Παρομοίως αυτοκαταστροφικές είναι και οι υπόλοιπες καταχρήσεις είτε αυτές αφορούν σε ουσίες είτε σε αλκοόλ, όπου τα πράγματα μπορεί να είναι πιο σοβαρά καθώς παραμονεύει και ο κίνδυνος της εξάρτησης.

Σαμποτάζ στις σχέσεις

Μαλώνεις συνεχώς με τους άλλους, φίλους, συντρόφους, οικογένεια, για όχι και τόσο σημαντικούς λόγους. Είσαι έτοιμος για τσακωμό με το παραμικρό ή προσπαθείς να προκαλέσεις καβγά με διάφορους τρόπους. Από την άλλη, μπορεί να παίρνεις πολλά πράγματα προσωπικά και να προσβάλλεσαι με το παραμικρό καταλήγοντας να απομακρύνεις ανθρώπους από γύρω σου θεωρώντας ότι σε υποτιμούν. Ή καταπιέζεις τα συναισθήματα σου, όπως την οργή για παράδειγμα, και την εκδηλώνεις με έναν παθητικο-επιθετικό τρόπο αντί να την επικοινωνήσεις άμεσα.

Αυτοί είναι μερικοί από τους τρόπους με τους οποίους καταλήγεις τελικά να σαμποτάρεις και να καταστρέφεις τις σχέσεις σου και φυσικά τον ίδιο σου τον εαυτό.

Σχέσεις που καταλήγουν πάντα στο ίδιο αποτέλεσμα, που δεν πετυχαίνουν ποτέ (αν βέβαια μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τον όρο επιτυχία για μία σχέση). Συνεχίζεις μία σχέση που αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα, που δεν βγάζει πουθενά ή ψάχνεις μονίμως το ίδιο μοτίβο ανθρώπων ενώ βλέπεις ότι οι σχέσεις σου έως τώρα τελειώνουν άσχημα;

Υπάρχει, λοιπόν, μία πιθανότητα να σαμποτάρεις τον εαυτό σου, καθώς τον εμποδίζεις να βρει κάποιον άνθρωπο που ταιριάζει, επικοινωνεί και μπορεί να διατηρήσει μία υγιή σχέση και έτσι σε απομακρύνεις από την ευτυχία που προσφέρει μία σχέση.

Δυσκολία έκφρασης αναγκών

Μία άλλη μορφή αυτο-σαμποτάζ είναι η δυσκολία να εκφράσουμε τις ανάγκες μας, να υψώσουμε την φωνή μας σε κάτι που δεν συμφωνούμε είτε αυτό συμβαίνει στο πλαίσιο της οικογένειας, των φιλικών ή ερωτικών σχέσεων, της εργασίας ή ακόμα και κατά τις καθημερινές μας αλληλεπιδράσεις. Καταπιέζουμε αυτά που αισθανόμαστε σε σημείο να γεμίσουμε αρνητικά συναισθήματα και παράπονα απλά και μόνο επειδή δεν εκφράζουμε αυτά που θέλουμε. 

Ο τρόπος που μιλάς στον εαυτό σου επίσης ίσως σε σαμποτάρει σε μεγάλο βαθμό. Όταν συνεχώς ασκείς κριτική στον εαυτό σου και σε χαρακτηρίζεις άχρηστο, αποτυχημένο, ανίκανο, τότε κάποια στιγμή θα το πιστέψεις πραγματικά. Πιστεύοντας εν τέλει στην σκληρή αυτοκριτική σου, οδηγείσαι σε έναν ατέρμονο κύκλο αυτομομφής και αυτοκαταστροφής με αποτέλεσμα να σταματάς τελείως να προσπαθείς και να παραιτείσαι.

Μην ανησυχείς όμως, δεν είσαι μόνος σε αυτό. Οι περισσότεροι από εμάς τείνουμε να σαμποτάρουμε τον εαυτό μας με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, άλλοι λιγότερο, άλλοι περισσότερο. Τι μας ωθεί όμως να προκαλούμε τόσο κακό στον εαυτό μας; Να απομακρυνόμαστε τόσο έντονα από στόχους και επιθυμίες λόγω των δικών μας πράξεων και σκέψεων;

Αιτίες αυτοσαμποτάζ

Ας δούμε, λοιπόν, κάποιους βασικούς λόγους. Ενδέχεται να έχουμε μάθει αυτά τα μοτίβα σκέψης και συμπεριφοράς από την παιδική μας ηλικία, και δυστυχώς όταν συμβαίνει αυτό, νιώθουμε ασφάλεια σε αυτά τα μαθημένα μοτίβα και δύσκολα μπορούμε να ξεφύγουμε. Μπορεί, από την άλλη, να τα αποκτήσαμε μέσα από κακοποιητικές ή δυσλειτουργικές σχέσεις. Η συμπεριφορά μας, ο τρόπος που σκεφτόμαστε και η προσωπικότητά μας γενικότερα αποτελούν προϊόντα μάθησης, τα οποία με κάποιο τρόπο έχουν ενισχυθεί και γι’αυτό επαναλαμβάνονται και διατηρούνται στο παρόν.

Φόβος αποτυχίας: δεν αντέχουμε στη σκέψη να αποτύχουμε, να μην αποδώσουμε όσο πρέπει, να μην είμαστε τέλειοι και τελικά δεν προσπαθούμε καν. Από την άλλη, αυτό το επαναλαμβανόμενο αυτο-σαμποτάζ ενδέχεται να εξυπηρετεί την ανάγκη για έλεγχο που έχουμε αρκετοί από εμάς.

Η προσδοκία μίας αρνητικής έκβασης μας προσφέρει την βεβαιότητα του ότι ξέρουμε πώς θα εξελιχθεί μία κατάσταση και άρα είναι υπό τον έλεγχό μας, δηλαδή σαν να ελέγχουμε την αποτυχία μας κατά κάποιον τρόπο. Αυτό που μας καθησυχάζει είναι αυτή η αίσθηση ελέγχου ακόμα κι αν με αυτό τον τρόπο ωθούμαστε στην αποτυχία.

Έλλειψη αυτοεκτίμησης, αυτοπεποίθησης και αυταξίας είναι επίσης αιτίες αυτο-σαμποτάζ. Δεν πιστεύουμε στις ικανότητες μας με αποτέλεσμα να τα παρατάμε ή να μη προσπαθούμε καν προκαλώντας ακόμα μεγαλύτερο κακό στον εαυτό μας.

Όπως προείπαμε, αυτή είναι μία βασική αιτία της αναβλητικότητας: θεωρούμε ότι δεν μπορούμε να τα καταφέρουμε, ότι οι άλλοι είναι καλύτεροι από εμάς και έτσι δεν ξεκινάμε καν αυτό που έχουμε να κάνουμε, ειδικά μάλιστα αν όλα αυτά που πιστεύουμε τα εκφράζουμε και με τον τρόπο που μιλάμε στον και για τον εαυτό μας.

Αναγνώριση δυσλειτουργικών μοτίβων

Ωστόσο, ας μην απογοητευόμαστε, όλα μπορούν να αλλάξουν με προσπάθεια. Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε τα μοτίβα που μας οδηγούν στο να σαμποτάρουμε τον εαυτό μας. Βρες τον τομέα της ζωής σου που παρατεταμένα δεν εξελίσσεται όπως θα ήθελες και βρες ποια μοτίβα επαναλαμβάνεις ξανά και ξανά.

Αναγνώρισε τι σου προκαλεί αυτά τα μοτίβα. Τι σε έχει κάνει να συμπεριφέρεσαι έτσι στον εαυτό σου; Φόβοι, έλλειψη αυτοεκτίμησης, πρότυπα παιδικής ηλικίας; Όλα αυτά είναι φυσιολογικά και συμβαίνουν σε όλους μας.

Οπότε αποδέξου τους φόβους σου ή ο,τι άλλο βρεις να κρύβεται εκεί που ψάχνεις. Δες τις αποτυχίες σου σαν ευκαιρίες, σαν πιθανότητες να βγει κάτι καλό από αυτές. Εξάλλου κάθε τέλος σημαίνει και μία νέα αρχή.

Φαύλος κύκλος αυτοσαμποτάζ

Επίσης, μίλησε για αυτό είτε στον άμεσα ενδιαφερόμενο είτε στους κοντινούς σου φίλους. Αυτό θα σε κάνει να λύσεις προβλήματα στις σχέσεις σου και να νιώσεις πιο άνετα με τον εαυτό σου, να αποφορτιστείς ενδεχομένως. Τέλος, αναλογίσου τι πραγματικά θέλεις και χρειάζεσαι. Μπορεί να κάνεις σχέσεις που τελειώνουν άσχημα σε συχνή βάση, ενώ στην τελική απλά δεν θέλεις σχέση αυτό το διάστημα κι έτσι κάθε φορά καταλήγεις σε ατελείωτους καβγάδες και χωρισμούς.

Καλό θα ήταν, λοιπόν, να σκεφτείς τι πραγματικά θέλεις, τι έχεις ανάγκη και όχι τι πρέπει ή τι νομίζεις ότι θέλεις και φυσικά μετά να κινηθείς προς την ανάλογη κατεύθυνση. Πολλές φορές πιέζουμε τον εαυτό μας στα άκρα να κάνει κάτι που τελικά δεν θέλει και δεν είναι τόσο σημαντικό, οπότε και καταλήγουμε να δημιουργούμε έναν φαύλο κύκλο αναβλητικότητας και στρες σαμποτάροντας τον εαυτό μας. Μην ξεχνάμε, εξάλλου, ότι το μόνο που ελέγχουμε σε αυτόν τον κόσμο είναι ο εαυτός μας και οι επιλογές μας.

Φυσικά, συχνά είναι τόσο καλά εδραιωμένες κάποιες συμπεριφορές και κάποιοι τρόποι σκέψης ή ίσως υπάρχουν πράγματα που δεν μπορούμε να βρούμε μόνοι μας, οπότε είναι χρήσιμο να αναζητήσουμε θεραπεία. Δεν είναι ντροπή, είναι αυτοφροντίδα. Οπότε, αφού αναγνωρίσεις τους τρόπους με τους οποίους σαμποτάρεις τον εαυτό σου, θα έχεις κάνει ένα μεγάλο βήμα. Και μη ξεχνάς: δεν είσαι μόνος. Ζήτα βοήθεια όποτε και από όποιον τη χρειάζεσαι.