Η παιδοκτονία από μια ψυχολογική οπτική

Η παιδοκτονία είναι γενικά γνωστή ως η ανθρωποκτονία που πραγματοποιείται από γονείς με θύματα τα παιδιά τους. Ωστόσο για τη βιβλιογραφία συχνά χωρίζεται έχει διαφορετικά είδη ανάλογα με την ηλικία του θύματος. Η έρευνα μέχρι σήμερα αλλά και το μεγαλύτερο μέρος των στατιστικών στοιχείων που διαθέτουμε προέρχεται από τις Η.Π.Α. Ανάμεσα στο 1976 και το 1997 σύμφωνα με το Αμερικανικό Υπουργείο Δικαιοσύνης οι μητέρες ήταν υπεύθυνες για την πλειονότητα των δολοφονιών βρεφών ενώ οι πατέρες υπεύθυνοι για την πλειονότητα των δολοφονιών μετά τα 8 έτη.

Τα θύματα στην πλειοψηφία τους είναι αγόρια (52% των δολοφονιών που πραγματοποίησαν μητέρες και 57% των δολοφονιών που πραγματοποίησαν πατέρες). Οι γονείς ήταν υπεύθυνοι για το 61% των δολοφονιών παιδιών πριν την ηλικία των πέντε ετών ενώ σε πολλές περιπτώσεις οι δολοφονίες συνδυάζονταν με αυτοκτονίες των δραστών. Σε ότι αφορά των αριθμό των περιστατικών περίπου 300-450 παιδιά δολοφονούνται από τους γονείς τους κάθε χρόνο στις ΗΠΑ σύμφωνα με στοιχεία του FBI.

Στις ΗΠΑ η παιδοκτονία είναι μια από τις πέντε πρώτες αιτίες θανάτου παιδιών και μια από τις τρεις πρώτες αιτίες θανάτου παιδιών κάτω των 4 ετών.

Λόγω του ότι η παιδοκτονία θεωρείται ένα από τα πλέον ειδεχθή εγκλήματα δημιουργείται συχνά η εντύπωση πως είναι και ένα σπάνιο έγκλημα. Ωστόσο σύμφωνα με την καταγραφή στατιστικών στοιχείων που αφορούσε 25 χώρες η συχνότητα ανθρωποκτονιών με θύματα κάτω του ενός έτους ήταν όσο συχνή ήταν και η συχνότητα με θύματα ενήλικες.

Στο φαινόμενο δεν έχει φανεί ως τώρα να έχει μεγάλη επίδραση η πολιτισμική ταυτότητα και σχεδόν καμία η κοινωνική τάξη. Επίσης έχει βρεθεί ότι όσο μικρότερη είναι η ηλικία ενός παιδιού τόσο μεγαλύτερος είναι και ο κίνδυνος τέλεσης παιδοκτονίας.

Στην προσπάθεια του να οργανώσει σε υποκατηγορίες τις ανθρωποκτονίες γονέων απέναντι σε παιδιά ο Resnick το 1970 έκανε μια κατηγοριοποίηση βασισμένος σε 131 καταγραφές παιδοκτονιών που τελέστηκαν από το 1751 ως το 1967.

Αλτρουιστική παιδοκτονία

Πρώτη σε συχνότητα ήταν η αλτρουιστική παιδοκτονία την οποία περιγράφει ως ανθρωποκτονία «από αγάπη» – συμβαίνει όταν οι γονείς πιστεύουν πως αυτός ο κόσμος είναι πολύ κακός για το παιδί τους ή το ίδιο υποφέρει άμεσα με κάποιο τρόπο και αφορούσε το 48.9% των περιπτώσεων που μελέτησε.

Οξεία ψυχωσική παιδοκτονία

Δεύτερη σε συχνότητα ήταν εκείνη που ονόμασε «οξεία ψυχωσική» παιδοκτονία (21.4%) και προκαλείται ως άμεσο αποτέλεσμα ψυχικής διαταραχής του γονέα.

Παιδοκτονία ανεπιθύμητου παιδιού

Τρίτη ήταν η παιδοκτονία λόγω ανεπιθύμητου παιδιού (13.7%) η οποία συμβαίνει συνήθως όταν το παιδί είναι ανεπιθύμητο και κυρίως όταν η γέννησή του δεν είναι αποδεκτή στο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο γεννήθηκε.

Παιδοκτονία λόγω ατυχήματος

Το 12.2% βρέθηκε να έχει τελέσει την παιδοκτονία λόγω ατυχήματος και το 3.8% για ως εκδίκηση κατά του άλλου συζύγου. Ωστόσο αυτή η κατηγοριοποίηση έχει δεχτεί κριτική καθώς βασίζεται στις αναφορές των δραστών στην αστυνομία για τα κίνητρά τους μετά την τέλεση των εγκλημάτων, όταν είναι αμυντικοί και προσπαθούν να αποφύγουν συχνά ποινές.

Ώθηση του δράστη να σκοτώσει

Μία άλλη κατηγοριοποίηση είναι εκείνη που βασίζεται στην ώθηση που έχει ο δράστης να σκοτώσει. Αυτή η κατηγοριοποίηση είναι περισσότερο εστιασμένη στο σκοπό παρά στο κίνητρο και προτάθηκε από τον Scott το 1973. Δεν είναι διαδεδομένη ωστόσο αποτέλεσε μια σημαντική βάση για την καλύτερη κατηγοριοποίηση των δραστών.

Ο D’Orban το 1979 εξέλιξε την κατηγοριοποίηση του Scott βασισμένος στο γεγονός ότι η πλειονότητα των ανθρωποκτονιών παιδιών από τους γονείς τους πριν τα 12 τελείται από τις μητέρες τους.

Κατηγοριοποίησε τις μητέρες αυτές σε έξι κατηγορίες:

1.Μητέρες που κακοποιούν

2.Μητέρες με ψυχικές νόσους

3.Γυναίκες που σκοτώνουν νεογνά.

4.Γυναίκες που εκδικούνται

5.Γυναίκες που σκοτώνουν ανεπιθύμητα παιδιά.

6.Γυναίκες που σκοτώνουν από λύπηση.

Στο σημείο αυτό θα ήταν καλό να δώσουμε κάποια επιπλέον χαρακτηριστικά που φαίνεται να έχουν τα άτομα σύμφωνα με τις παραπάνω κατηγορίες. Σε ότι αφορά τις γυναίκες που σκοτώνουν νεογνά έχει βρεθεί να έχουν συνήθως ένα προφίλ που ταιριάζει με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: Είναι νεαρότερης ηλικίας μητέρες, σπάνια παντρεμένες, με φτωχό μορφωτικό επίπεδο, κανένα ιστορικό προηγούμενης παραβατικής συμπεριφοράς και δεν κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας μετά το έγκλημά τους. Επίσης αν και γνωρίζουν την εγκυμοσύνη τους δεν εξετάζουν τη δυνατότητα έκτρωσης. Φοβούνται την ενοχή και τη ντροπή του να γεννήσουν εκτός γάμου. Διαφέρουν σημαντικά από τις γυναίκες που πραγματοποιούν εκτρώσεις στο γεγονός ότι εκείνες είναι παθητικές, αρνούνται τις συνέπειες της γέννησης μέχρι να γεννήσουν ενώ όσες αναζητούν την έκτρωση έχουν πλήρη επίγνωση των συνεπειών μιας πιθανής γέννησης.

Σε ότι αφορά τις μητέρες που σκοτώνουν τα παιδιά τους από ατύχημα, αν και τα χαρακτηριστικά δεν είναι τόσο καθαρά όσο στην προηγούμενη κατηγορία, έχουν σαν κοινό το υψηλό στρες που προκαλείται συχνά από διαμάχες με το σύζυγό τους ενώ έχουν επίσης συχνά προβλήματα με την εύρεση κατοικίας.

Περνάμε στην κατηγορία η οποία απαιτεί τις περισσότερες παρατηρήσεις για να περιγραφεί το προφίλ των δραστών και αφορά δράστες με ψυχικές διαταραχές. Συνήθως αφορά μητέρες με απόσπαση από την πραγματικότητα, παραλήρημα και πόνο που τις κάνουν να βλέπουν την παιδοκτονία ως λογική οδό. Συνήθως είναι μεγαλύτερης ηλικίας μητέρες (28-35 ετών), συνήθως παντρεμένες και με παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας από ότι στις άλλες κατηγορίες κάτι που δείχνει τη χαρακτηριστική τους συναισθηματική και γνωστική αποκοπή από τα παιδιά τους. Συνήθως έχουν προηγούμενα επισκεφθεί κοινωνικό λειτουργό ή ψυχίατρο . Το φάσμα των ψυχικών διαταραχών που μπορεί να αντιμετωπίζουν είναι μεγάλο και μπορεί να σχετίζεται με τη σχιζοφρένεια, συναισθηματικές διαταραχές (μελαγχολία, υποκατάθλιψη ή διπολική διαταραχή), επιλόχιο κατάθλιψη ή άλλες ψυχωσικές διαταραχές.

Το 75% των παιδοκτόνων έχει παρουσιάσει ψυχιατρικά συμπτώματα πριν την παιδοκτονία, το 40% έχει επισκεφθεί ψυχίατρο λίγο πριν την παιδοκτονία και περίπου οι μισές μητέρες έχουν λάβει φαρμακευτική αγωγή.

Συνήθως αν και έχουν μια ξεκάθαρη επιθυμία να σκοτώσουν δεν έχουν κακοποιήσει ποτέ τα παιδιά τους και δεν έχουν λάβει ουσίες πριν την τέλεσή των παιδοκτονιών ούτε οι ουσίες έχουν παίξει κάποιο ρόλο. Το κοινό τους με τις μητέρες που πραγματοποιούν αλτρουιστικές παιδοκτονίες είναι η παραληρητική εικόνα που έχουν για τον κόσμο. Αυτές οι μητέρες επενδύουν πολύ στο να είναι καλές μάνες και θεωρούν πως σκοτώνοντας τα παιδιά τους τα απαλλάσσουν από το να υποφέρουν από κάτι που τους επιτάσσει η παραληρητική αντίληψή τους για τον κόσμο ή από το να τα αφήσουν χωρίς μάνα μετά την αυτοκτονία τους.

Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε πως η σύνδεση της ψυχικής διαταραχής με την παιδοκτονία δεν είναι γραμμική. Η ύπαρξη ψυχικής νόσου σε κάποιον από τους δύο γονείς δεν τον καθιστά εν δυνάμει παιδοκτόνο. Υπάρχουν διάφοροι παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν την τάση του να τελέσει το συγκεκριμένο έγκλημα. Ένας από αυτούς είναι σίγουρα κοινωνικός και έχει να κάνει με την κοινωνική απομόνωση που βιώνουν συχνά τα άτομα με ψυχικές νόσους. Συχνά η μόνη κοινωνική επαφή των μητέρων που διαπράττουν το έγκλημα της παιδοκτονίας είναι η επαφή με τον πατέρα του παιδιού, στερούμενες απόλυτα την ύπαρξη άλλων υποστηρικτικών σχέσεων.

Πέρα από τους κοινωνικούς όμως, υπάρχουν συναισθηματικοί και γνωστικοί παράγοντες που συχνά απαντώνται όπως η περιορισμένη δυνατότητα ελέγχου της έντασης που βιώνουν, η έλλειψη γνωστικής ευελιξίας, η έλλειψη συναισθηματικής σταθερότητας και η μη ισορροπημένη κρίση. Επίσης συχνά δεν υπάρχει επίγνωση της αδυναμίας τους να ελέγξουν τα παιδιά τους παρά το γεγονός ότι αυτό είναι εμφανές.

Σε ότι αφορά την ηλικία των θυμάτων σε ηλικίες κάτω των 8 ετών ίδιος αριθμός αγοριών και κοριτσιών δολοφονείται κατά τη διάρκεια των πρώτων εβδομάδων ζωής. Από αυτό το σημείο και ως τα 15 έτη τα αγόρια είναι λίγο περισσότερα ενώ στις ηλικίες 15-18 ετών ο αριθμός των αγοριών είναι σημαντικά μεγαλύτερος. Οι γυναίκες έχουν την τάση να σκοτώνουν μικρότερης ηλικίας παιδιά ενώ οι πατέρες μεγαλύτερης.

Η βιβλιογραφία εστιάζει κυρίως στις μητέρες παρά το γεγονός ότι όσο μεγαλύτερη είναι ηλικία του παιδιού τόσο αυξάνονται τα περιστατικά από άνδρες.

Η παιδοκτονία δεν είναι γένους θηλυκού.

Σε ότι αφορά τους άντρες η συνήθης ηλικία που διαπράττουν εγκλήματα αυτού του είδους είναι στα τέλη της δεκαετίας των 20 ετών τους. Το κίνητρο συνήθως έχει να κάνει με τη συμπεριφορά του παιδιού και τη μετάφραση που κάνουν σε εκείνη. Για παράδειγμα η προτίμηση του παιδιού στη μητέρα μπορεί να κάνει τον πατέρα να ζηλέψει. Σε ότι αφορά τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά υπάρχει σύνδεση με την ψύχωση σε υψηλά ποσοστά (40%), ενώ στο 60% των ανδρών αυτοκτονία ακολουθεί την παιδοκτονία ενώ αυξημένες είναι και οι πιθανότητες ανθρωποκτονίας της συζύγου. Τέλος σε ότι αφορά το δημογραφικό προφίλ οι άνδρες αυτοί τείνουν να είναι φτωχοί, χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου, άνεργοι με έλλειψη κοινωνικού υποστηρικτικού δικτύου.

Σε ότι αφορά τον τρόπο που τελούνται τα εγκλήματα αν και ποικίλει οι γυναίκες συνήθως στραγγαλίζουν ενώ οι άντρες συνήθως δολοφονούν με χτυπήματα στο κεφάλι.

Σε ότι αφορά τώρα την πρόληψη υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά που μπορεί κάποιος να εντοπίσει εγκαίρως και αποτελούν προδιαθεσικούς παράγοντες και κάποιοι άλλοι που θα περίμενε κανείς να είναι προστατευτικοί παράγοντες δεν αποτελούν στην πραγματικότητα ένδειξη ασφάλειας για τα παιδιά. Σε αυτούς συγκαταλέγεται για παράδειγμα η ένδειξη αφοσίωσης στα παιδιά η οποία δε φαίνεται να αποτελεί προστατευτικό παράγοντα.

Επίσης η συναισθηματική επένδυση στα παιδιά και το στρες που προκαλεί ή το άγχος να είναι καλή μάνα η μητέρα επίσης κάθε άλλο παρά προστατευτικοί παράγοντες μπορούν να θεωρηθούν. Σε όλες τις περιπτώσεις όπου κάποιος από τους γονείς εκθέτει τη σκέψη του να κάνει κακό στον εαυτό του ή στο παιδί του χρειάζεται παραπάνω διερεύνηση. Αν και οι ειδικοί ψυχικής υγείας συχνά ρωτούν με ευκολία αν κάποιος σκέφτεται την αυτοκτονία ως λύση σπάνια γίνονται ερωτήσεις για τη σκέψη του να κάνει κακό στα παιδιά του παρά το γεγονός ότι η σκέψη κάποιου να αυτοκτονήσει έχει υψηλά ποσοστά σύνδεσης με το να βλάψει τα παιδιά του. Συχνά η σχέση μιας μάνας με ψυχική διαταραχή είναι τόσο στενή με το παιδί της και τόσο το στρες που δέχεται από αυτό που μπορεί να είναι προτιμότερο για την ίδια και το παιδί να πάψει να αποτελεί το βασικό φροντιστή του.

Αν και στην Ελλάδα υπάρχει πλήθος περιπτώσεων παιδοκτονίας (ορισμένες από αυτές και μέσα στο 2017) θα αποφύγω να αναφερθώ μεμονωμένα σε κάποια από αυτές. Με βάση τα παραπάνω μπορεί κανείς να ερμηνεύσει αρκετά εύκολα την κάθε μία. 

Αφιερώνω το άρθρο σε όλα τα παιδιά που πέφτουν θύματα των γονιών τους…

«Ολόκληρη μέσα στον όλεθρο βουλιάζω». 

Μήδεια (Ευριπίδη)

 

Βιβλιογραφία:

1. Greenfeld, Lawrence A.; Snell, Tracy L. (1999-02-12, updated 2000-03-10). "Women Offenders" (PDF). NCJ 175688. U.S. Department of Justice, Bureau of Justice Statistics.
2. Friedman, S., H., M.D., Horwitz, S., M., Ph.D., and Resnick, P., J., M.D.. (2005). Child murder by mothers: A critical analysis of the current state of knowledge and a research agenda. Am J Psychiatry 162:1578-1587
3. USA Today. Parents who do the unthinkable -- kill their children
4. "Spousal revenge rare motive for killing kids, experts say". CTV News. 2010-11-16.
5. Carruthers, Glen (July–August 2016). "Making sense of spousal revenge filicide". 29. Aggression and Violent Behavior: 30–35.
6. CYLC, Linda. Classifications and Descriptions of Parents who Commit Filicide. CONCEPT, [S.l.], v. 28, nov. 2004. Available at: <https://concept.journals.villanova.edu/article/view/256>. Date accessed: 21 Oct. 2017.
7. West, S. G. (2007). An Overview of Filicide. Psychiatry (Edgemont), 4(2), 48–57.