Συνέντευξη με τον Συστημικό - Οικογενειακό Θεραπευτή, Δημήτρη Καστριώτη

Συναντηθήκαμε διαδικτυακά, με τον Ψυχολόγο, Συστημικό - Οικογενειακό Ψυχοθεραπευτή, Δημήτρη Καστριώτη, για μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη! Ακολουθούν οι απαντήσεις του κ.Καστριώτη, για την συστημική σκέψη, τις ιδιαιτερότητες της συστημικής θεραπείας, το διαγενεακό τραύμα, τα δυσλειτουργικά μοτίβα επικοινωνίας αλλά και το νέο ασύγχρονο σεμινάριο του για τη συστημκή θεραπεία που μπορείτε να βρείτε στο Psyversity, την πλατφόρμα εκπαίδευσης για την ψυχολογία και την ψυχοθεραπεία.

ΕΡ. Είστε συστημικός θεραπευτής και επόπτης. Πείτε μας λίγα λόγια για την επαγγελματική σας διαδρομή κύριε Καστριώτη

ΑΠ. Εξασκώ την πρακτική στο ιδιωτικό μου κέντρο (ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ) όπου παρέχω θεραπεία και συμβουλευτική σε άτομα ζευγάρια και οικογένειες τα τελευταία 10 έτη. Πέρα από αυτό έχω δουλέψει σε διάφορες δομές, κυρίως δημόσιες, ως εξωτερικός συνεργάτης. Οι δύο πιο σπουδαίες μου εμπειρίες ήταν αρχικά στην ΕΠΑΑ (Εταιρία Προστασίας Ανηλίκων Αθηνών), μια δομή πρόνοιας που συντονίζεται από το εφετείο Αθηνών και αφορά σε αγόρια 8-18 ετών και τις οικογένειες τους και δεύτερον η παρουσία μου στο Α’ ΚΑΠΗ Ν. Σμύρνης (για άτομα άνω των 60).

Επιπλέον από την αρχή των σπουδών μου θα έλεγα, με ενδιέφερε πολύ και το εκπαιδευτικό πεδίο της συστημικής γιατί πιστεύω ότι στις εκπαιδεύσεις και στα εκπαιδευτικά σεμινάρια μεταξύ επαγγελματιών δε γίνεται απλώς μια μεταβίβαση γνώσεων αλλά μια δημιουργία νέας γνώσης που είναι σημαντική εκατέρωθεν. Έτσι από τα πρώτα χρόνια της πρακτικής μου ήμουν εισηγητής "συστημικών θεμάτων" σε εκπαιδευτικά κέντρα, είτε σε μεμονωμένα σεμινάρια είτε σε μεγαλύτερες εκπαιδεύσεις. Τα τελευταία χρόνια παρέχω συστημική εκπαίδευση και στο κέντρο μου. Τέλος είναι ζωηρό το ενδιαφέρον μου και για την εποπτεία, όντας παρέχοντας ατομική και ομαδική εποπτεία σε συναδέλφους.

ΕΡ.  Μιλήστε μας για τη συστημική θεραπεία. Σε τι διαφέρει από άλλες προσεγγίσεις; Ποια είναι τα δυνατά και ποια τα αδύναμα σημεία της προσέγγισης;

ΑΠ. Τυπικά η συστημική θεραπεία είναι ένα είδος προσέγγισης των προβλημάτων. Εκτός από αυτήν υπάρχουν αρκετές άλλες προσεγγίσεις, ή υποπροσεγγίσεις, με πιο δημοφιλείς την γνωσιακή-συμπεριφορική, τις ψυχοδυναμικές, την κλασσική φροϋδική ψυχανάλυση, την πελατοκεντρική, την Gestalt και άλλες.

Όλες έχουν τις δικές τους διαφορετικές επιστημολογικές τους προϋποθέσεις (οι θεμελιώδεις τρόπους που αντιλαμβάνονται τον κόσμο και τα προβλήματα), που πάνω σε αυτές στηρίζονται οι ειδικές θεωρίες και τεχνικές τους.

Παρόλα αυτά θεωρώ ότι η συστημική προσέγγιση διαχωρίζεται με καισαρική τομή από όλες τις υπόλοιπες στην παρακάτω επιστημολογική προϋπόθεση: στο ότι όλες οι άλλες ξεκινούν την έρευνα τους από το άτομο, δηλαδή μονάδα μελέτης είναι το άτομο (ατομοκεντρική), ενώ η συστημική ξεκινά την θεραπευτική μεθοδολογία από το σύστημα (συστημοκεντρική) που ανήκει το άτομο (μαζί με το άτομο).

Να κάνω σαφές ότι δεν εννοώ πως κοιτάμε απλώς το τρόπο που το περιβάλλον επιδρά ώστε να αναπτυχθεί ένα πρόβλημα στο συγκεκριμένο άτομο, το οποίο δέχεται τις επιδράσεις παθητικά γιατί αυτό ανάγεται στον καθαρό συμπεριφορισμό.

Ο τρόπος που πρέπει να κοιτάμε το σύστημα είναι πως είναι ενεργητικά όλα τα πρόσωπα του συστήματος (και το πρόσωπο που φέρει το σύμπτωμα, όσο παράδοξο κι αν ακούγεται με μια πρώτη ματιά) ώστε να εμφανιστεί και να εδραιωθεί το σύμπτωμα.

Επίσης θα συμπλήρωνα ότι κατ’ εμέ, αλλά και κατά άλλους συγγραφείς η συστημική δεν πρέπει να θεωρείται ως μια ανταγωνιστική, των άλλων, προσέγγιση αλλά ως μια "μεταπροσέγγιση", μέσα στην οποία μπορεί κάποιος να χρησιμοποιεί την εκπαίδευση του σε άλλες προσεγγίσεις αλλά κάτω από την συστημική ομπρέλα. Πιστεύω ότι αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον για αυτούς που θέλουν να μυηθούν τη συστημική θεωρία.

Δείτε στο PSYVERSITY, το σεμινάριο του Ψυχολόγου και Συστημικού Θεραπευτή, Δημήτρη Καστριώτη: Εισαγωγή στη Συστημική θεραπεία και συμβουλευτική: Θεωρία και πρακτική. Το σεμινάριο είναι ασύγχρονο, μπορείτε δηλαδή να το παρακολουθήσετε από το χώρο σας, στον χρόνο που εσείς επιλέγετε. Παρέχεται βεβαίωση παρακολούθησης, με την επιτυχή ολοκλήρωση του σεμιναρίου.

Για υπέρ και κατά που ρωτάτε δεν είναι εύκολο να απαντήσω στο το πλαίσιο της συνέντευξης. Θα πω όμως ότι η συστημική προσέγγιση κινείται σε ένα πολύ διευρυμένο πλαίσιο σκέψης (μεταπροσέγγιση) και αυτό δίνει την ευχέρεια στους ειδικούς αν το κρίνουν σκόπιμο και χρήσιμο να εστιάσουν και να περιορίσουν το θεραπευτικό εύρος σε κάτι πιο εξειδικευμένο (π.χ να χρησιμοποιήσουν γνωσιακά στοιχεία), ενώ το αντίθετο είναι εξαιρετικά δύσκολο. Δηλαδή ο συστημικός τρόπος βοηθάει να υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία.

ΕΡ. Πώς ορίζεται η θεραπευτική αλλαγή στη συστημική θεραπεία;

ΑΠ. Νομίζω ότι ο πελάτης πρέπει να ορίζει το πως και πόσο να αλλάξει και όχι ο θεραπευτής. Γενικότερα όταν μας έρχεται ένας πελάτης και μας φέρνει ένα συγκεκριμένο αίτημα (π.χ μια ειδική φοβία), συμφωνούμε μαζί του να δουλέψουμε έως ότου ικανοποιηθεί το αίτημα, αρχικά. Μετά, εφόσον ικανοποιηθεί το αίτημα, μπορούμε να του προτείνουμε εάν επιθυμεί να δουλέψει πιο βαθιά τις σχέσεις του και κατ’επέκταση τον εαυτό του, κάτι σαν προσωπικό ταξίδι.

Εάν συμφωνήσει συνεχίζουμε, με αυτόν τον στόχο που μπορεί να διαρκέσει κάποια χρόνια, αλλιώς σταματάμε μια και πέτυχε αυτό που ήθελε. Επιτεύξεις που ορίζουν την θεραπευτική αλλαγή δεν είναι μόνο η εξάλειψη των συμπτωμάτων ή των δυσάρεστων καταστάσεων που φέρνει ο πελάτης, αλλά και πως να μάθει να ζει πιο λειτουργικά με αυτά μαζί (εάν δεν εξαλειφθούν).

ΕΡ. Πώς το τραύμα περνά από γενιά σε γενιά;

ΑΠ. Με το θέμα του διαγενεολογικού ή διαγενεακού τραύματος (από γενιά σε γενιά) δεν ασχολείται βέβαια μόνο η συστημική αλλά και άλλα πεδία της ψυχολογίας. Το τραύμα σίγουρα δεν περνά με κάποιον μαγικό τρόπο αλλά βασικά διαμέσου της σωματικότητας και εννοώ μέσω εκφράσεων χειρονομιών, τρόπων ομιλίας, εξιστόρησης πραγμάτων κ.α.

Προσωπικά πιστεύω ότι το πιο μεγάλο ‘κανάλι’ που μπορεί να συνδέει τις γενιές και τους ανθρώπους είναι οι μικροκινήσεις και κυρίως οι μικροεκφράσεις μας που δεν είναι ορατές από το γυμνό μάτι (έτσι περνάν μηνύματα με άρρητο τρόπο, σε αντίθεση με τα προηγούμενα που είναι πιο ρητά μηνύματα αλλά πιο ασθενή) και έχουν νόημα στην οικογενειακή λειτουργία. Αυτές οι μικροεκφράσεις αντανακλούν, πιθανώς, την διεργασία που συμβαίνει μεταξύ μιας ομάδας εξειδικευμένων νευρώνων που ανακαλύφθηκαν σχετικά πρόσφατα, των καθρεπτικών (ή κατοπτρικών) νευρώνων, οι οποίοι ανοίγουν ένα αόρατο (με γυμνό μάτι) δια-υποκειμενικό κανάλι μίμησης και συντονισμού.

Ένα σημαντικό ερώτημα όμως που αναγείρεται είναι το γιατί, π.χ το ένα παιδί της οικογενείας να επηρεαστεί από το οικογενειακό τραύμα και τα άλλα όχι (έτσι γίνεται συνήθως). Αν ακολουθήσουμε ένα συστημικό σκεπτικό μπορούμε να πούμε ότι αυτό αντανακλά ένα ιδιαίτερο νόημα σε αυτόν που εμφανίζει το τραύμα, νόημα που αφορά την οικογενειακή αλλά και την γενικότερη συστημική λειτουργία.

Επίσης, όσο παράξενο και αν ακούγεται, οι γενιές μιας οικογένειας, σε καταστάσεις άγχους και στρες, ‘προτιμούν’ να εμφανίσουν ένα οικείο στην οικογένεια πρόβλημα (μπορεί το τραύμα να είναι το πρόβλημα) αντί για ένα ξένο από την οικογενειακή κουλτούρα πρόβλημα. Νοιώθει μια σχετική ασφάλεια με αυτό (πιο πολύ σε ασυνείδητο επίπεδο βέβαια).

ΕΡ. Πώς μπορούμε να θεραπεύσουμε ένα δυσλειτουργικό μοτίβο μέσα από τη συστημική προσέγγιση;

ΑΠ. Στην θεραπεία κάνουμε μια ανάγνωση που στηρίζεται σε επισημάνσεις σχεσιακών μοτίβων, δυσλειτουργικών, όπως πολύ σωστά αναφέρετε, όχι τόσο στην εύρεση ατομικών χαρακτηριστικών, και προσπαθούμε να τα αλλάξουμε. Ο τρόπος παρέμβασης σήμερα γίνεται μέσω του όσο πιο πολύ ‘ανοίγματος’ του διαλόγου ώστε να επισημάνουμε τα ιδιαίτερα νοήματα που πιθανόν να συντηρούν αυτά τα μοτίβα.

Στους θεραπευτικούς μας διαλόγους δεν κοιτάμε να διαλέξουμε, εξ αρχής τουλάχιστον, τις πληροφορίες που εμείς θεωρούμε σημαντικότερες για την διάγνωση και τη θεραπεία, αποκλείοντας τις υπόλοιπες.

Αυτό βασικά το κάνουν οι ατομοκεντρικές προσεγγίσεις και πρώτη από όλες η ψυχιατρική. Να δώσω ένα παράδειγμα, η ‘ατομική’ διάγνωση έχει αυτό τον χαρακτήρα: περιορίζουμε το πλαίσιο της παθολογίας σε μια πολύ συγκεκριμένη έκταση (διάγνωση) και ο διάλογος είναι ανάλογος και περιορισμένος.

Σε αντιδιαστολή, στους θεραπευτικούς διαλόγους συστημικής εμπνεύσεως όχι μόνο δεν ‘διαλέγουμε’ από τις πληροφορίες που αναδύονται στη συνεδρία αλλά αντιθέτως προσπαθούμε να ανοίξουμε όσο μπορούμε τον διάλογο με πληροφορίες που μπορεί αρχικά να φαίνονται άσχετες και άχρηστες. Αυτό το κάνουμε γιατί όσο πιο πολλά στοιχεία έχουμε τόσο πιο πολύ με ασφάλεια μπορούμε να υποθέσουμε και να συμπεράνουμε μοτίβα σχέσης και επικοινωνίας, ώστε να συνεχίσουμε την μεθοδολογία μας.
Έτσι η επισήμανση κάποιων νοημάτων λειτουργίας των δυσλειτουργικών μοτίβων, μπορεί να τα αποδυναμώσει ή και να επιφέρει μια ρήξη σε αυτά.

ΕΡ. Το σεμινάριό σας στο PSYVERSITY με τίτλο «Εισαγωγή στη Συστημική Θεραπεία και συμβουλευτική, Θεωρία και πρακτική» είναι μια εισαγωγή στη συστημική σκέψη. Σε ποιους απευθύνεται; Πείτε μας λίγα λόγια για το σεμινάριο αυτό.

ΑΠ.Αρχικά το σεμινάριο απευθύνεται σε ειδικούς ψυχικής υγείας που ασχολούνται με τη θεραπεία και τη συμβουλευτική, όπως ψυχολόγοι, σύμβουλοι, ψυχίατροι, κοινωνικοί λειτουργοί κλπ. Επειδή όμως η συστημική θεραπεία βασίζεται στη συστημική σκέψη και επιστημολογία, της οποίας ψήγματα πραγματεύεται το σεμινάριο, η οποία μπορεί να γεννήσει ιδέες και σε άλλα επιστημονικά πεδία, ιδιαίτερα σε αυτά που ασχολούνται με τον άνθρωπο ,θεωρώ πως μπορεί να είναι πολύ χρήσιμο σε κλασσικούς γιατρούς, νοσηλευτές, δικηγόρους, επιχειρηματίες ή προϊσταμένους σε μεγάλους οργανισμούς (human resources) κλπ.

ΕΡ. Πως μπορεί να ωφεληθεί κάποιος παρακολουθώντας ένα ασύγχρονο-βιντεοσκοπημένο σεμινάριο για τη συστημική σκέψη και θεραπεία;

ΑΠ. Νομίζω ότι αυτού του είδους τα ετερόχρονα σεμινάρια είναι μια ευκαιρία για μια πρώτη επαφή με θέματα, την συστημική προσέγγιση εν προκειμένω, ώστε κάποιος να αποφασίσει εάν θέλει να συμμετάσχει σε περαιτέρω εκπαιδευτικές διαδικασίες. Από εκεί και πέρα σε αυτό το περιορισμένο χρονικό πλαίσιο του σεμιναρίου, το πρώτο πράγμα που θέλησα να πραγματευτώ ήταν να προσκαλέσω τον ακροατή σε μια μετακίνηση του τρόπου που βλέπει τα πράγματα και τον ασθενή προς μια πιο διευρυμένη οπτική, μια συστημική οπτική. Πραγματικά πιστεύω ότι για να κάνει κάποιος ειδικός επιτυχημένη συστημική θεραπεία πρέπει να διευρύνει αρκετά την οπτική που βλέπει τον άνθρωπο και τον πελάτη που τον επισκέπτεται στο γραφείο, να περάσει από την ατομική προς μια συστημική οπτική, που ανέφερα και πριν.

ΕΡ. Τέλος, θα ήθελα να σας ρωτήσω για τις υπηρεσίες που προσφέρετε και πώς μπορεί κάποιος που ενδιαφέρεται για ψυχοθεραπεία να σας βρει.

ΑΠ. Όπως ανέφερα και στην αρχή ασχολούμαι θεραπευτικά με άτομα, ζευγάρια και οικογένειες, επίσης παρέχω ατομική και ομαδική εποπτεία σε συναδέλφους και σε επαγγελματίες που ασχολούνται με τον άνθρωπο γενικότερα. Εκτός από τις οικογένειες, στις υπόλοιπες περιπτώσεις δουλεύω και διαδικτυακά. Η έδρα μου είναι στον Άγιο Δημήτριο στην Αθήνα (πλησίον μετρό Δάφνης) και πιο πολλές λεπτομέρειες μπορεί κάποιος να βρει στον διαδικτυακό μου τόπο psychologos-kastriotis.com