Συστημική θεραπεία

Η συστημική θεραπεία αποτελεί μορφή ψυχοθεραπείας και βασίζεται στη θεωρία των συστημάτων.

Η θεωρία των συστημάτων διατυπώθηκε από το βιολόγο Karl Ludwig von Bertalanffy το 1968. Ως σύστημα όμως ορίζεται το σύνολο των στοιχείων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση.

Στον τομέα των κοινωνικών επιστημών όπως αυτός της ψυχολογίας τα συστήματα περιλαμβάνουν ανθρώπους και τις μεταξύ τους αλληλεπιδράσεις.

Με άλλα λόγια σύστημα μπορεί να είναι η οικογένεια, το σχολείο, το πανεπιστήμιο, το εργασιακό περιβάλλον ενός ατόμου και οι χώροι που βρίσκεται και αλληλεπιδρά με άλλα άτομα. Ουσιαστικά λοιπόν η συστημική θεραπεία εξετάζει τις αλληλεπιδράσεις του ατόμου με τα συστήματα στα οποία σχετίζεται και συμμετέχει καθώς και ξεχωριστά το ίδιο το άτομο και τα δικά του τραύματα ή θέματα που αντιμετωπίζει.

Που εφαρμόζεται η συστημική θεραπεία;

Η συστημική θεραπεία εφαρμόζεται σε τρία πλαίσια‧ ατομικά, σε οικογένειες και σε ομάδες. Παρότι οι βασικές τεχνικές που χρησιμοποιούνται για τον κάθε τύπο θεραπείας είναι ίδιες υπάρχουν μερικές διαφορές ως προς την προσέγγιση.

Ατομική ψυχοθεραπεία

Στην ατομική ψυχοθεραπεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν τεχνικές από τη συστημική ή οποιουδήποτε τύπου ψυχοθεραπείας. Ο στόχος της είναι να επιλυθούν ασυνείδητα μοτίβα και συμπεριφορές τα οποία επηρεάζουν τη ζωή του ατόμου αλλά και το πως αλληλεπιδρά με τις σχέσεις του και τα άλλα περιβάλλοντα που συμμετέχει και ζει.

Θεραπεία οικογένειας

Η θεραπεία οικογένειας εξετάζει το πως δρα το σύστημα της οικογένειας ως μια μονάδα. Επιπλέον διερευνά μοτίβα που έχουν διαμορφωθεί καθώς και τις σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας. Αξίζει να αναφερθεί ότι η συστημική ψυχοθεραπεία ξεκίνησε πρώτα ως θεραπεία οικογένειας και μετά εξελίχθηκε σε αυτό που είναι σήμερα.

Ομαδική θεραπεία

Στην ομαδική θεραπεία εξετάζονται οι δυναμικές της ομάδας θεραπείας που δημιουργείται. Μέσα από αυτό το πρίσμα γίνεται κατανοητό πως το κάθε μέλος αλληλεπιδρά με τα άλλα μέλη προκειμένου να εξυπηρετούνται όχι μόνο οι δικές του ανάγκες αλλά και της ομάδας. 

Τεχνικές συστημικής θεραπείας

Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται στη συστημική θεραπεία είναι πολλές. Πέρα όμως από τις αμιγώς τεχνικές που χρησιμοποιούνται υπάρχουν και τεχνικές από άλλες θεραπευτικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται ή συνδυάζονται.

1) Κυκλικές ερωτήσεις

Οι κυκλικές ερωτήσεις χρησιμοποιούνται ως τεχνική προκειμένου να διερευνηθεί ένα πρόβλημα από διαφορετικές οπτικές, προκειμένου θεραπευτής και θεραπευόμενος να φτάσουν σε ένα συμπέρασμα ή στη ρίζα του προβλήματος.

Πολλές φορές στις ερωτήσεις αυτές ερωτάται ο θεραπευόμενος πως θα μπορούσε να είχε δράσει διαφορετικά προκειμένου να είχε αποφευχθεί ένα πρόβλημα. Επιπρόσθετα σε ομαδικές θεραπείες ή θεραπείες οικογένειας οι κυκλικές ερωτήσεις προσφέρουν την ευκαιρία στα μέλη να εκθέσουν τις απόψεις και τις οπτικές τους για το θέμα που έχει έρθει στη θεραπεία. Με αυτόν τον τρόπο ξεκαθαρίζονται πολλά για τους ρόλους των μελών μιας οικογένειας σε μια κατάσταση.

2) Τοποθέτηση του προβλήματος έξω από το άτομο

Σε αυτήν την τεχνική ο θεραπευτής τοποθετεί έναν προβληματισμό του θεραπευόμενου σε διαφορετικά πλαίσια και ομάδες και συζητάει πως αυτοί θα τον αντιλαμβάνονταν. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να διερευνηθεί η σχέση και η αλληλεπίδραση του ατόμου με τα συστήματα που αυτό συναναστρέφεται. Ακόμα με αυτήν την τεχνική μειώνεται η ενοχή του ατόμου για το πρόβλημα.

3) Αναπλαισίωση

Ο θεραπευόμενος βλέπει και αντιμετωπίζει τον εαυτό του με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Με αυτήν την τεχνική ο θεραπευτής βοηθάει το θεραπευόμενο να διερευνήσει και άλλες οπτικές για τον εαυτό του καθώς και να εμβαθύνει περισσότερο στον εαυτό του. Αυτή η τεχνική μπορεί να δημιουργήσει μακροπρόθεσμα ασφάλεια στο άτομο σε σχέση με τα άτομα που σχετίζεται, ενώ ο συνδυασμός της με τις κυκλικές ερωτήσεις μπορεί να βοηθήσει το άτομο να κατανοήσει πως δρα σε κοινωνικά πλαίσια με άλλα άτομα.

4) Παρεμβάσεις εστιασμένες σε λύσεις

Στη συστημική θεραπεία επιχειρείται να βρεθεί τι οδήγησε το άτομο στην κατάσταση που βιώνει αυτήν τη στιγμή. Σε αυτήν την τεχνική λοιπόν γίνεται προσπάθεια να βρεθούν ρεαλιστικές λύσεις στις καταστάσεις που αντιμετωπίζει το άτομο σε συνδυασμό με λύσεις και τεχνικές τις οποίες μπορεί να εφάρμοσε το άτομο κατά το παρελθόν σε παρόμοιου τύπου θέματα και προβληματισμούς.

5) Θετική υποδήλωση κινήτρων

Το άτομο σε αυτήν την τεχνική καλείται να περιγράψει στο θεραπευτή μια αρνητική συμπεριφορά ή μοτίβο απέναντι σε μια κατάσταση καθώς και να περιγράψει πως θα μπορούσε να είχε φερθεί διαφορετικά στην ίδια κατάσταση. Με αυτόν τον τρόπο το άτομο μαθαίνει να εκφράζει περισσότερο τον εαυτό του, να επικοινωνεί διαφορετικά απέναντι σε ένα ερέθισμα.

6) Αναπαράσταση

Στην αναπαράσταση οι θεραπευόμενοι καλούνται να περιγράψουν μια κατάσταση που τους έφερε προβληματισμό και πως αυτή εκτυλίχθηκε. Αν αυτή η τεχνική εφαρμοστεί σε ομαδικές ή οικογενειακές θεραπείες, βοηθάει τόσο το θεραπευτή να βιώσει όπως βίωσε κάθε μέλος την κατάσταση που περιγράφεται καθώς και να εντοπίσει παράγοντες που τη δημιούργησαν σε πρώτο πλαίσιο.

Συστημική θεραπεία ως λύση

Η συστημική προσέγγιση αποτελεί λύση για πολλά θέματα και καταστάσεις με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος ένας άνθρωπος. Μέσα από αυτή μπορούν να βρεθούν μοτίβα συμπεριφοράς που έχουν παγιωθεί καθώς και καταπιεσμένα συναισθήματα ή συναισθήματα που έχει αρνηθεί ένα άτομο. Ειδικότερα όμως η συστημική προσέγγιση μπορεί να βοηθήσει με την αντιμετώπιση των εξής:

α) Εθισμούς

Ο εθισμός είναι μια συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται από εξάρτηση σε μια συγκεκριμένη δραστηριότητα όπως τζόγος ή ουσίες όπως το αλκοόλ ή τα ναρκωτικά. Η συστημική λοιπόν προσέγγιση μπορεί να βοηθήσει το άτομο να εντοπίσει τους παράγοντες που το οδήγησαν στον εθισμό. Βεβαίως συμβάλει στο να κατανοήσει το άτομο πως ο εθισμός του επηρεάζει τις ζωές των άλλων ατόμων.

β) Διαχείριση θυμού

Τα άτομα που αντιμετωπίζουν πρόβλημα διαχείρισης θυμού, σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν μάθει πως να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους. Οπότε μέσω της συστημικής θεραπείας το άτομο μπορεί να βελτιωθεί στον τομέα αυτό καθώς και να δει σε συνεργασία με το θεράποντα τι ζημιά προκαλεί ο θυμός του στα άτομα με τα οποία ζει και συναναστρέφεται.

γ) Διαταραχές διάθεσης

Οι διαταραχές διάθεσης αποτελούν ομάδα διαταραχών οι οποίες αφορούν τα συναισθήματα του ατόμου όπως είναι για παράδειγμα η κατάθλιψη ή η διπολική διαταραχή. Η συστημική θεραπεία λοιπόν βοηθάει στον τομέα της αντιμετώπισης διαφόρων έντονων θεμάτων αυτών των διαταραχών παράλληλα πολλές φορές με τη χορήγηση φαρμάκων η οποία πρέπει να γίνεται από ειδικευμένο θεράποντα ιατρό.

δ) Προβλήματα σχέσεων

Η συστημική θεραπεία χρησιμοποιείται όπως αναφέρθηκε πιο πάνω για την αντιμετώπιση δυσκολιών σε θέματα οικογένειας και ερωτικών σχέσεων. Μέσω της θεραπείας τόσο οι οικογένειες όσο και τα ζευγάρια μπορούν να αντιμετωπίσουν ζητήματα που κάνουν κακό στη σχέση τους. Αυτά μπορεί να μην είναι μόνο τα φανερά θέματα όπως όταν κάποιο από τα δύο μέλη έχει για παράδειγμα νεύρα σε μια καθημερινή βάση‧ αυτό όμως μπορεί να είναι η αιτία πίσω από τα νεύρα του ατόμου.

ε) Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/ υπερκινητικότητα 

Η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής συνδέεται με απρόσεκτη, παρορμητική καθώς και διαταρακτική συμπεριφορά κυρίως στην παιδική ηλικία. Αυτές όμως οι συμπεριφορές μπορούν να διατηρηθούν με το πέρασμα του χρόνου. Η συστημική θεραπεία βοηθάει στο να βελτιώσει το άτομο τις παρορμήσεις του, να αναπτύξει διαπροσωπικές δεξιότητες καθώς και να γίνουν κατανοητές οι δυναμικές της οικογένειας.

ζ) Αγχώδεις Διαταραχές

Η αγχώδης διαταραχή προκύπτει όταν ανεξέλεγκτα συναισθήματα φόβου και άγχους επηρεάζουν τη ζωή του ατόμου διαταράσσοντας την προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική του λειτουργία. Η συστημική θεραπεία βοηθάει ώστε να εντοπιστούν οι πηγές των φόβων και του άγχους καθώς και να σχεδιαστούν στρατηγικές προκειμένου να ξεπεραστούν.

στ') Διατροφικές διαταραχές

Τα άτομα με διατροφικές διαταραχές συνήθως φέρουν συναισθήματα κατωτερότητας λόγω της αρνητικής αυτοεικόνας που έχουν για τον εαυτό τους. Μέσω της συστημικής θεραπείας τα άτομα μπορούν να έλθουν σε επαφή με τους παράγοντες που σε πρώτο χρόνο συνέβαλαν στην τάση τους για κατανάλωση φαγητού, ώστε αυτές να ρυθμιστούν.

η) Μετατραυματικό στρες

Το μετατραυματικό στρες προκύπτει όταν το άτομο βιώσει ένα τραύμα σε ψυχολογικό κυρίως επίπεδο. Το τραύμα μπορεί να προήλθε από μια κατάσταση που βίωσε στιγμιαία ή κατ’ εξακολούθηση. Το μετατραυματικό στρες ενεργοποιείται όταν το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με γεγονότα και καταστάσεις τα οποία ομοιάζουν ή πυροδοτούν παρόμοια στρεσογόνα αντίδραση στο μυαλό του ατόμου. Έτσι λοιπόν η συστημική θεραπεία βοηθάει το άτομο να έρθει σε επαφή με τις μνήμες του τραύματος προκειμένου αυτό να επιλυθεί.

θ) Σχιζοφρένεια

Η σχιζοφρένεια αποτελεί ψυχική νόσο κατά την οποία τα άτομα βιώνουν διαταραχή στη σκέψη, τη συμπεριφορά και τα συναισθήματα. Επιπλέον τα άτομα δυσκολεύονται να ξεχωρίσουν τι είναι πραγματικό και τι όχι λόγω αυτής της νόσου. Η συστημική θεραπεία συμβάλει ώστε να αντιμετωπίζονται από το άτομο μερικά από τα συμπτώματα που διακόπτουν την όσο το δυνατόν περισσότερο φυσιολογική λειτουργία της ζωής του.

Οφέλη από τη συστημική θεραπεία

Η συστημική θεραπεία έχει διαφορά οφέλη για το ίδιο το άτομο, τόσο για τη συναισθηματική του ζωή, όσο και για τον τρόπο που αλληλεπιδρά με τα άλλα άτομα. Ειδικότερα όμως τα οφέλη από αυτή τη θεραπευτική μέθοδο συνοψίζονται στα εξής:

Α) Αυτοκατανόηση

Μέσω της συστημικής θεραπείας τα άτομα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν περισσότερο τον εαυτό τους. Επιπλέον τους δίνονται διάφορα «εργαλεία» προκειμένου να μένουν συνδεδεμένοι με αυτόν. Μαθαίνουν λοιπόν να εξερευνούν τις σκέψεις, τα συναισθήματα καθώς και κατανοούν πλέον βαθύτερα τις πράξεις τους.

Β) Κατανόηση της διαφορετικής πραγματικότητας

Η συστημική θεραπεία συμβάλει στην κατανόηση των διαφορετικών γνωμών και πραγματικοτήτων που φέρουν διαφορετικοί άνθρωποι για διαφορετικά θέματα. Αυτή η κατανόηση όμως έχει ως απόρροια το άτομο να αρχίζει να αποκρυπτογραφεί τις στάσεις των άλλων ατόμων καθώς και πως αφήνει και αφήνεται να το επηρεάζουν.

Γ) Ενδυνάμωση

Μέσα από τη συστημική θεραπεία το άτομο μαθαίνει να είναι υπεύθυνο για τον εαυτό του. Ειδικότερα σε αυτή τη θεραπευτική σχέση ο ειδικός δεν αποτελεί μια αυθεντία στην οποία πρέπει να υπακούσει ο θεραπευόμενος αλλά έναν συνοδοιπόρο στο θεραπευτικό ταξίδι. Έτσι το άτομο βοηθάτε ώστε να αναλάβει τα ηνία των αποφάσεων και τις ζωής τους σε διάφορους τομείς. Βεβαίως μέσω την θεραπείας το άτομο μαθαίνει να αναγνωρίζει τα δυνατά του σημεία, κάτι το οποίο συμβάλλει στο να νιώθει περισσότερη υγιή αυτοπεποίθηση.

Δ) Επικοινωνία

Η επικοινωνία αποτελεί βασικό συστατικό των ανθρωπίνων σχέσεων. Η συστημική θεραπεία λοιπόν συμβάλει ώστε τα άτομα να μάθουν να επικοινωνούν αποτελεσματικότερα με τους σημαντικούς άλλους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα άτομα να μπορούν να επικοινωνούν καλύτερα τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους. Απότοκος αυτού είναι η γρηγορότερη λύση των παρεξηγήσεων καθώς και το χτίσιμο περισσότερο υγιών σχέσεων.

Ε) Πεποιθήσεις

Η συστημική θεραπεία έχει αντίκτυπο και στις πεποιθήσεις του ατόμου. Ειδικότερα βοηθάει το άτομο να αποβάλει πεποιθήσεις και στερεότυπα που είναι καταστροφικά όχι μόνο για τη δική του ζωή αλλά και για τις ζωές των άλλων ανθρώπων γύρω του. Παραδείγματα τέτοιον συμπεριφορών αποτελούν η τελειομανία καθώς και η επιθυμία για συνεχή ικανοποίηση των αναγκών των άλλων ανθρώπων.

ΣΤ) Ενσυναίσθηση

Στη θεραπευτική διαδικασία το άτομο μαθαίνει να συναισθάνεται τους άλλους ανθρώπους. Μαθαίνει να μπαίνει στη θέση των άλλων ώστε να βιώσει τα συναισθήματά τους καθώς και το πως αυτά βλέπουν τον κόσμο. Έτσι ερμηνεύονται καλύτερα οι αντιδράσεις των άλλων ανθρώπων με αποτέλεσμα τη δημιουργία περισσότερο υγιών σχέσεων.

Ζ) Η οικογένεια δουλεύει ως ομάδα

Πράγματι πολλές οικογένειες κρύβουν παθογένειες, είτε μικρές είτε μεγάλες που επηρεάζουν το σύστημά τους. Η συστημική θεραπεία έχει τη δυνατότητα να βοηθήσει τα μέλη της οικογένειας ώστε να συνεργάζονται και να επικοινωνούν αρμονικά προκειμένου να ωφελούν ο ένας τον άλλον.

 

Βιβλιογραφία

1. Anderson, F., Schwartz, R., & Sweezy, M. (2017). Internal family systems skills training manual: Trauma-informed treatment for anxiety, depression, PTSD & substance abuse. PESI.
2. Brown, J. (1997). Circular questioning: An introductory guide. Australian and New Zealand Journal of Family Therapy, 18(2), 109–114.
3. Cottrell D, Boston P. Practitioner review: The effectiveness of systemic family therapy for children and adolescents. J Child Psychol Psychiatry. 2002;43(5):573-586. doi:10.1111/1469-7610.00047 
4. Dallos, R., & Draper, R. (2015). Ebook: An introduction to family therapy: Systemic theory and practice. McGraw-Hill Education (UK).
5. de Jong, K., van Sluis, P., Nugter, M. A., Heiser, W. J., & Spinhoven, P. (2012). Understanding the differential impact of outcome monitoring: Therapist variables that moderate feedback effects in a randomized clinical trial. Psychotherapy Research, 22(4), 464–474. doi.org/10.1080/10503307.2012.673023 
6. Evans, N., & Whitcombe, S. (2015). Using circular questions as a tool in qualitative research. Nurse Researcher, 23(3) 28–31.
7. Herbine-Blank, T., & Sweezy, M. (2021). Internal family systems couple therapy skills manual: Healing relationships with intimacy from the inside out. PESI.
8. Lorås, L., Bertrando, P., & Ness, O. (2017). Researching systemic therapy history: In search of a definition. Journal of Family Psychotherapy, 28(2), 134-149.
9. Midgley, G. (2010). Theoretical Pluralism in Systemic Action Research. Systemic Practice and Action Research, 24(1), 1–15. doi.org/10.1007/s11213-010-9176-2
10. Retzlaff R, von Sydow K, Beher S, Haun MW, Schweitzer J. The efficacy of systemic therapy for internalizing and other disorders of childhood and adolescence: a systematic review of 38 randomized trials. Fam Process. 2013;52(4):619-652. doi:10.1111/famp.12041 
11. Riemersma, J. (2020). Altogether you: Experiencing personal and spiritual transformation with internal family systems therapy. Pivotal Press.
12. Rogers, M., & Cooper, J. (2020). Systems theory and an ecological approach. In M. Rogers, D. Whitaker, D. Edmondson, & D. Peach, Developing skills & knowledge for social work practice (pp. 259–268). SAGE.
13. Varghese M, Kirpekar V, Loganathan S. Family Interventions: Basic Principles and Techniques. Indian J Psychiatry. 2020;62(Suppl 2):S192-S200. doi:10.4103/psychiatry.IndianJPsychiatry_770_19 
14. Watson, W. H. (2012). Family systems. In V. S. Ramachandran (Ed.), Encyclopedia of human behavior (pp. 184–193). Elsevier Academic Press.