Συνέντευξη με την Αναστασία Κλαδευτήρα - Ψυχολόγο - Οικογενειακή Θεραπεύτρια

Διαβάστε τη συνέντευξη που έδωσε στο psychology.gr η Αναστασία Κλαδευτήρα, Ψυχολόγος, Οικογενειακή Θεραπεύτρια και συγγραφέας του βιβλίου " Τα δύσκολα να τα κοιτάς στα μάτια" που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Η κ.Κλαδευτήρα, απαντά σε επίκαιρα ερωτήματα, για τη διαμόρφωση των πεποιθήσεων, το ρόλο της φιλίας στη ζωή μας, την κρίση, το τι μπορούμε να κάνουμε σε συλλογικό επίπεδο ώστε να αλλάξουμε τις συνθήκες που βιώνουμε.

Πώς επηρεάζουν οι πεποιθήσεις τη ζωή μας; Πώς διαμορφώνονται; Μπορεί κάποιος να αλλάξει τις πεποιθήσεις του;

Στην πορεία της ζωής μας, ιδιαίτερα στην πρώιμη παιδική ηλικία, δεχόμαστε σημαντικές επιδράσεις από το περιβάλλον μας: την οικογένεια, την κοινότητα, τη χώρα στην οποία ανήκουμε. Η οικογένεια διαδραματίζει προεξάρχοντα ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητάς μας και κατά συνέπεια των πεποιθήσεών μας, οι οποίες καθορίζουν τον τρόπο που ερμηνεύουμε και νοηματοδοτούμε τις εμπειρίες μας και ακολούθως επιλέγουμε τη συμπεριφορά μας.

Καθώς αυτές οι πεποιθήσεις διαμορφώνονται κατά την παιδική ηλικία, στη διάρκεια της οποίας η γνωστική μας ανάπτυξη δεν επιτρέπει πολύπλοκους νοητικούς συλλογισμούς, συχνά είναι λανθασμένες. Ενδέχεται να βιώσουμε μια αρνητική εμπειρία ή ένα απροσδόκητο γεγονός και να γενικεύσουμε τα συμπεράσματά μας όσον αφορά στο νόημά του. Για παράδειγμα, εάν ως παιδιά βιώναμε την απόρριψη από τους γονείς μας κάθε φορά που αντιδρούσαμε, ενδέχεται να έχουμε διαμορφώσει την πεποίθηση ότι θα πρέπει να είμαστε πάντοτε υπάκουοι, ώστε να μην βιώσουμε ποτέ ξανά την απόρριψη. Ως αποτέλεσμα αυτής της πεποίθησης, ασυνείδητα επιλέγουμε να καταπνίγουμε τα πραγματικά μας συναισθήματα, εάν αυτά δεν συνάδουν με τις προσδοκίες των άλλων.

Μπορούμε να διαπιστώσουμε εάν διαθέτουμε τέτοιου είδους εσφαλμένες πεποιθήσεις, αν αναρωτηθούμε πόσες φορές επαναλαμβάνουμε επιλογές τις οποίες σε συνειδητό επίπεδο θεωρούμε λανθασμένες. Πόσο συχνά κάνουμε τα ίδια λάθη. Εάν δεν αποκτήσουμε επίγνωση της σύνδεσης ανάμεσα στις πεποιθήσεις που διαμορφώσαμε στην πρώιμη παιδική μας ηλικία και τις επιλογές της ενήλικης ζωής μας, θα πιστεύουμε ότι δεν φέρουμε εμείς την ευθύνη. Ότι εξωτερικοί παράγοντες καθορίζουν τη πορεία μας. Ο έλλογος νους μας δεν μπορεί να προσφέρει κάποια άλλη εξήγηση.

Αυτή η διαπίστωση δεν σημαίνει ότι οι πεποιθήσεις μας δεν αλλάζουν. Για να συμβεί όμως αυτό, χρειάζεται να επιλέξουμε συνειδητά να εργαστούμε προς αυτή την κατεύθυνση. Να στραφούμε μέσα μας και να αναζητήσουμε τις βαθύτερα κρυμμένες αλήθειες μας. Όχι μόνο τις πεποιθήσεις μας, αλλά και τα συναισθήματα που συνδέονται με αυτές. Να είμαστε πρόθυμοι να ξεκινήσουμε το μακρύ και συχνά επώδυνο ταξίδι της αυτογνωσίας, το οποίο όμως θα μας οδηγήσει στην βαθύτερη και πιο ουσιαστική σύνδεση με τον εαυτό μας και κατά συνέπεια μια πιο ενδιαφέρουσα και δημιουργική ζωή.

 

2. Τι είναι η μάσκα; Τι εξυπηρετεί; Πώς μπορούμε να την αναγνωρίσουμε;

Η μάσκα λειτουργεί σαν ένα αμυντικό πέπλο και διαμορφώνεται κατά την παιδική μας ηλικία. Στόχος της είναι να αποτρέψει τη σύνδεση με τον αληθινό μας εαυτό, καθώς και την έκθεσή του στον εξωτερικό κόσμο. Συνιστά μια συνεχή κατάσταση προσποίησης σχετικά με τα πραγματικά μας συναισθήματα, είτε θετικά είτε αρνητικά, με αποτέλεσμα να μειώνεται η εσωτερική μας ζωτικότητα και δύναμη, καθώς απαιτείται αρκετή ενέργεια για να διατηρηθεί αλώβητη. Οι αυθεντικές προθέσεις μας να ευχαριστήσουμε τους άλλους ή να τους απορρίψουμε, διαστρεβλώνονται από την μάσκα. Μέσω της μάσκας μπορούμε να προσποιηθούμε ότι βιώνουμε τα ίδια συναισθήματα που βιώνει και ο αληθινός μας εαυτός, τα εκφράζουμε όμως με έναν συγκρατημένο τρόπο, ώστε να διατηρήσουμε τον έλεγχο και να μην ρισκάρουμε να εκτεθούμε.

Για παράδειγμα, ίσως βιώνουμε αληθινή αγάπη, η οποία ζητά από εμάς να αφεθούμε με εμπιστοσύνη. Φοβόμαστε όμως τόσο ότι ο άλλος θα μας απορρίψει, θα μας εγκαταλείψει ή θα μας ταπεινώσει, ώστε επιλέγουμε να εκφράσουμε την αγάπη μας μέσω της μάσκας: ελεγχόμενα και συγκρατημένα. Υπάρχουν όμως και οι περιπτώσεις που επιλέγουμε να συγκαλύψουμε το αληθινό μας συναίσθημα με την αντίθετη έκφραση, όπως ένα άτομο που καλύπτει τη λαχτάρα του για αγάπη, υπερηφανευόμενο ότι δεν χρειάζεται τους ανθρώπους.

Παρότι η μάσκα μπορεί να διαστρεβλώσει τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά μηνύματα, πιο συχνά συνδέεται με την αρνητικότητα. Συνιστά ένα εργαλείο που χρησιμοποιούμε για να αρνηθούμε όλα μας τα συναισθήματα, τόσο τα θετικά, όσο και τα αρνητικά -την εχθρότητα, την επιθετικότητα, το αίσθημα ανωτερότητας.

Όταν λειτουργούμε μέσα από τη μάσκα, ουσιαστικά αποποιούμαστε την προσωπική μας ευθύνη να συνδεόμαστε με τους άλλους μέσα από την αλήθεια μας. Αποξενώνουμε τον αληθινό εαυτό μας και στη συνέχεια κατηγορούμε τους άλλους, τη μοίρα ή την κοινωνία για τον πόνο ή το εσωτερικό κενό που βιώνουμε. Ενδέχεται επίσης να λέμε ψέματα και να δεσμευόμαστε με κάποιο άτομο ή σε μια κατάσταση χωρίς να το εννοούμε πραγματικά και στη συνέχεια να γκρινιάζουμε ότι η εξωτερική πίεση μας προκαλεί άγχος.

Για να κατανοήσουμε καλύτερα πώς λειτουργούμε μέσα από τη μάσκα, ας σκεφτούμε κάποιον από εμάς που θεωρεί ότι οι άλλοι είναι κατώτεροι και απολαμβάνει να ασκεί διαρκώς κριτική. Τέτοιου είδους συμπεριφορές, όσο μικρές και επιμέρους εάν τις θεωρούμε, εδραιώνονται σταδιακά και καλλιεργούν μέσα μας την εχθρότητα. Με τον τρόπο αυτό παγιδεύουμε τον εαυτό μας φορώντας μια μάσκα συνεχούς δυσαρέσκειας. Σε άλλη περίπτωση, ας παρατηρήσουμε κάποιον που προσπαθεί διαρκώς να ελέγξει τη σκέψη και τις επιλογές του, με στόχο να προσαρμοστεί σε αυτό που οι άλλοι προσδοκούν από εκείνον ή αυτό που εκείνος θεωρεί ότι προσδοκούν. Σε αυτή την περίπτωση παγιδεύει τον εαυτό του φορώντας τη μάσκα του καλού παιδιού.

Εάν στραφούμε με ειλικρίνεια μέσα μας και ρωτήσουμε τον εαυτό μας εάν αυτό που επιλέγουμε κάθε φορά εκφράζει την αλήθεια μας, εάν μας κάνει να νιώθουμε καλύτερα με τον εαυτό μας, εάν επιφέρει χαλαρότητα και ηρεμία στο σώμα μας, θα αρχίσουμε να αναγνωρίζουμε τη μάσκα μας. Διότι κάθε φορά που λειτουργούμε με τη μάσκα μας, δυσφορούμε και το σώμα μας αντιδρά. Σφίγγεται, πιέζεται, σταματά να αναπνέει, παρέχοντάς μας πολύτιμη βοήθεια στην αναγνώριση των πραγματικών μας συναισθημάτων, καθώς μόνο οι επιλογές που είναι σύμφωνες με την προσωπική μας αλήθεια συνδέονται με την απρόσκοπτη ροή της ενέργειας σε αυτό.

 

3. Τι ρόλο διαδραματίζει η φιλία στη ζωή μας;

Η φιλία διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή μας. Τους φίλους μας τους επιλέγουμε με βάση τα προσωπικά μας κριτήρια, εστιάζοντας σε όσα μας ενώνουν : τα κοινά ενδιαφέροντα, οι κοινοί στόχοι, οι κοινές αξίες, οι κοινοί γλωσσικοί κώδικες. Στο πέρασμα του χρόνου, καθώς εξελισσόμαστε και αλλάζουμε, εξελίσσονται και αλλάζουν και οι φιλίες μας.

Απαιτείται αρκετή ωριμότητα για να καλλιεργήσουμε μια αληθινή φιλία, εάν όμως είμαστε διατεθειμένοι να επενδύσουμε σε αυτή, προσφέρουμε ένα πολύτιμο δώρο στον εαυτό μας. Οι φίλοι που βρίσκονται κοντά μας για μεγάλα χρονικά διαστήματα, είναι εκείνοι που μας βοηθούν να κατανοήσουμε, να συνειδητοποιήσουμε τις αλλαγές μας.

Μας επισημαίνουν τις συμπεριφορές που δεν είναι βοηθητικές για εμάς, μας επιβραβεύουν όταν πετυχαίνουμε, είναι παρόντες και μας ακούν προσεκτικά, μας στηρίζουν συναισθηματικά, συγχωρούν τα λάθη μας, μοιράζονται τη χαρά μας. Είναι εκείνοι που θα μας καλέσουν ξανά στη ζωή και τη χαρά, όταν το μόνο που θέλουμε είναι να βυθιστούμε στο δράμα και την αυτολύπηση. Θα μας πουν τις δύσκολες αλήθειες με αγάπη. Χρειάζεται δουλειά για να καλλιεργηθεί μια τόσο ουσιαστική σχέση. Απαιτείται θέληση να ανοίξουμε την καρδιά μας και κουράγιο να μοιραστούμε ακόμη και όσα μας δυσκολεύουν, μας θυμώνουν, μας ενοχλούν. Συχνά φοβόμαστε ότι εάν εκφράσουμε τα “αρνητικά” μας συναισθήματα στους φίλους μας, θα τους χάσουμε.

Η πραγματική φιλία όμως- όπως και κάθε σχέση -χτίζεται μόνο επάνω στα γερά θεμέλια της αλήθειας. Η αγάπη γεννιέται στην αγκαλιά της αλήθειας. Ας ρισκάρουμε λοιπόν να είμαστε ειλικρινείς και να μιλήσουμε στους φίλους μας από καρδιάς. Και ας μην ξεχνάμε να τους εκφράζουμε την αγάπη και την ευγνωμοσύνη μας που υπάρχουν στη ζωή μας.

 

4. Τι σημαίνει κρίση;

Κρίση σημαίνει αποσταθεροποίηση ενός συστήματος που εμμένει σε παγιωμένες δομές, οι οποίες δεν υπηρετούν την εξέλιξή του. Ενός συστήματος που αρνείται να αλλάξει. Η κρίση μπορεί να λάβει τη μορφή μιας επώδυνης εμπειρίας, δυσκολιών σε κάποιο τομέα, αβεβαιότητας ή απλώς της ανασφάλειας που βιώνει κάποιος όταν επιλέγει έναν νέο τρόπο ζωής. Όσο πιο επώδυνα βιώνουμε την κρίση, τόσο μεγαλύτερη είναι η αντίστασή μας στην αλλαγή. Τόσο μεγαλύτερος είναι ο φόβος.

Η ίδια η ζωή όμως είναι εξ ορισμού αλλαγή. Αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε παρατηρώντας τη φύση γύρω μας. Τις εποχές που διαδέχονται η μία την άλλη. Οι άνθρωποι όμως συχνά αντιστεκόμαστε στην αλλαγή και επιλέγουμε να διατηρούμε παγιωμένες συνήθειες, ακόμη και εάν βαθιά μέσα μας κατανοούμε ότι δεν υπηρετούν την προσωπική μας ωρίμανση.

Σε κάθε σύστημα υπάρχουν οι δυνάμεις που το ωθούν να κινηθεί σε ένα ανώτερο επίπεδο οργάνωσης, καθώς και οι δυνάμεις ομοιόστασης, οι οποίες προσπαθούν να το επαναφέρουν στην προηγούμενη κατάσταση ισορροπίας. Εάν ένα σύστημα δεν είναι ανοιχτό στην αλληλεπίδραση με το περιβάλλον του, δεν αλλάζει, στο τέλος πεθαίνει. Κάθε κρίση που βιώνουμε λοιπόν ενέχει αυτό τον κίνδυνο – του συμβολικού ή πραγματικού θανάτου. Ταυτόχρονα όμως, λειτουργεί και ως ευκαιρία να σταθούμε και να αναλογιστούμε – ως επιμέρους συστήματα και εμείς - τι είναι εκείνο που αρνούμαστε να αλλάξουμε σε ατομικό αλλά και συλλογικό επίπεδο, ακόμη και εάν συνειδητοποιούμε ότι η διατήρησή του έχει μεγάλο κόστος. Όσο αντιστεκόμαστε βιώνουμε όλο και πιο επώδυνες καταστάσεις, όλο και πιο βαθιά την κρίση. Εάν επιλέξουμε να αλλάξουμε και να ακολουθήσουμε τη ροή, βιώνουμε τη χαρά που προσφέρει η μοναδική εμπειρία του ταξιδιού της ζωής.

 

5. Τι μπορούμε να κάνουμε σε συλλογικό επίπεδο, ώστε να αλλάξουν οι συνθήκες που βιώνουμε; Τι μπορούμε να κάνουμε στην καθημερινότητά μας, όταν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι τόσο μεγάλα;

Για να αλλάξουν οι συνθήκες που βιώνουμε σε συλλογικό επίπεδο, χρειάζεται πρώτα να αλλάξουμε εμείς σε ατομικό. Να αναγνωρίσουμε καταρχήν ότι συγκατασκευάζουμε την πραγματικότητα που βιώνουμε ως μέλη του ευρύτερου συστήματος, με το οποίο βρισκόμαστε σε συνεχή αλληλεπίδραση. Είμαστε σε μεγάλο βαθμό συνδημιουργοί και όχι απλοί αποδέκτες, μέσω των επιλογών μας. Εάν το συνειδητοποιήσουμε θα αποκτήσουμε κοινωνική συνείδηση και οι επιλογές μας θα γίνονται με γνώμονα το κοινό καλό και όχι μόνο τα ατομικά συμφέροντα ή εκείνα όσων ορίζουμε ως δικούς μας ανθρώπους.

Στην καθημερινότητά μας, εάν είμαστε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, ίσως αναγνωρίσουμε πώς και εμείς οι ίδιοι υιοθετούμε συμπεριφορές, ρόλους, αξίες που σε συλλογικό επίπεδο μας ενοχλούν. Εάν επιλέξουμε να αλλάξουμε τις αρνητικές μας συμπεριφορές και να καλλιεργήσουμε τις θετικές μας αξίες - την αλληλεγγύη, την κατανόηση, την εντιμότητα, τον σεβασμό - στην καθημερινή μας αλληλεπίδραση με τους άλλους, εάν δημιουργήσουμε ή διατηρήσουμε υποστηρικτικά δίκτυα με κοινό σκοπό την ατομική και συλλογική ευημερία, θα έχουμε δημιουργήσει επιμέρους υποσυστήματα, τα οποία θα συμβάλλουν μακροπρόθεσμα στην αλλαγή του υπερσυστήματος. Τα ζωντανά συστήματα επιλέγουν τα ίδια με τι και πώς θα αλληλεπιδράσουν, άρα και προς τα πού θα κατευθυνθούν. Αυτή συνιστά και την ατομική μας ευθύνη, η ανάληψη της οποίας διαμορφώνει την πραγματική συλλογικότητα, καθώς αυτά είναι αλληλένδετα.

 

Δείτε το βιβλίο Τα δύσκολα να τα κοιτάς στα μάτια της Α.Κλαδευτήρα στο Βιβλιοπωλείο Ψυχολογίας του psychology.gr