Η τελειομανία... δεν είναι τέλεια τελικά

Κανένα ίσως χαρακτηριστικό προσωπικότητας με αρνητική βάση δεν έχει αγαπηθεί και προβληθεί θετικά όσο η τελειοθηρία ή αλλιώς τελειομανία. Ως τελειομανία χαρακτηρίζεται η ακατανίκητη επιθυμία του ατόμου να θέτει υψηλούς και συχνά μη ρεαλιστικούς στόχους και να αποτιμά την προσωπική του αξία με βάση την επίτευξη τους.

Πώς ο λειτουργεί ο μηχανισμός της τελειομανίας

Συχνά η επίτευξη ενός τέτοιου στόχου – αν τελικά επιτευχθεί – οδηγεί σε μια πρόσκαιρη επιφανειακή συχνά ικανοποίηση και δρομολογείται ο επόμενος στόχος. Το άτομο πασχίζει να πειστεί το ίδιο κυρίως και να αποδείξει και στους γύρω του την προσωπική του αξία. Ο μηχανισμός της τελειομανίας όμως δεν του το επιτρέπει καθώς όσο επιτυγχάνει στόχους, τους υποτιμά και θέτει υψηλότερους.

Η αναπόφευκτη μη επίτευξη ενός στόχου βιώνεται στο τέλος σαν μια μεγάλη και τραγική αποτυχία, ξεκάθαρη ένδειξη της αναξιότητας του.

Ο τελειομανής δεν είναι ευτυχισμένος. Παλεύει όμως για να γίνει. Και σε αυτόν τον αγώνα, ίσως να παίρνει μικρές ανάσες ικανοποίησης ανά διαστήματα αλλά το βίωμα του είναι κατά βάση αγχώδες. Είναι ένας αγώνας στημένος, με την απογοήτευση να είναι το έπαθλο. Όχι γιατί δεν διαθέτει τα εφόδια, τα προσόντα και τις ικανότητες για να κερδίσει. Ίσα ίσα που τα διαθέτει και με το παραπάνω.

Τα ανελαστικά και μη ρεαλιστικά του στάνταρ όμως γίνονται η πηγή της ήττας τους. Η τελειομανία είναι στην ουσία ένας δυσλειτουργικός τρόπος σκέψης για τον εαυτό και τον κόσμο που τον ωθεί σε επιλογές και συμπεριφορές προκειμένου να υπηρετήσει αυτό το σκεπτικό.

Το σκεπτικό των ανθρώπων που χαρακτηρίζονται από τελειοθηρία είναι συνήθως το ακόλουθο:

Αποκτήστε το βιβλίο Νίκησε το στρες, από το εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας του Psychology.gr

Η τελειομανία με κινητοποιεί

Αρκετοί άνθρωποι που αναγνωρίζουν στον εαυτό τους τελειοθηρικά στοιχεία θεωρούν ότι το στοιχείο αυτό του χαρακτήρα τους, τους έχει βοηθήσει να εξελιχθούν. Πιστεύουν ακράδαντα ότι χωρίς την τελειομανία τους δεν θα είχαν καταφέρει τόσα πράγματα στη ζωή τους. Δεν θα είχαν πετύχει τους στόχους τους.

Σπάνια αναρωτιούνται πώς πέτυχαν αντίστοιχους στόχους και άλλοι άνθρωποι, χωρίς να είναι τελειομανείς. Είναι μια μακρά διαδικασία αλλαγής η κατανόηση ότι οι τελειομανείς πέτυχαν πράγματα στη ζωή τους όχι εξαιτίας της τελειομανίας τους αλλά παρά αυτήν. Φοβούνται πως αν την ξεφορτωθούν, θα αφεθούν, θα γίνουν οκνηροί και μαλθακοί.

Δεν αποσκοπώ στο τέλειο αλλά στο καλύτερο

Ο τελειομανής παραδέχεται ότι το τέλειο δεν υπάρχει και πιστεύει πως ο στόχος του είναι το καλύτερο δυνατόν αποτέλεσμα. Πιστεύει ότι ο στόχος του είναι εφικτός για τον ίδιο. Αναλύοντας συνήθως όμως παραπάνω τα χαρακτηριστικά αυτών των στόχων βλέπουμε ότι απαιτούν εξαιρετικά πολύ προσπάθεια, κόπο και χρόνο ενώ μπορεί να μην εξαρτάται στο 100% η επίτευξη τους από το ίδιο το άτομο.

Συχνά πέφτει στην παγίδα της αντίληψης ότι «Επειδή μπορώ, πρέπει». Αυτό σημαίνει αυτόματα ότι θέτει υψηλούς στόχους σε πολλά επίπεδα, χωρίς να συνδέονται απαραίτητα με τις δικές του ανάγκες.

Ενεργοποιούνται έτσι μοτίβα σκέψης «Άσπρο ή μαύρο» (Μόνο αν πετύχω την Ιατρική αξίζει, οτιδήποτε άλλο είναι αποτυχία) «Προτάσεις του Πρέπει» (Πρέπει να το καταφέρω οπωσδήποτε, δεν υπάρχει άλλη επιλογή για μένα).

Εγώ φταίω που απέτυχα

Οι τελειομανείς μπορούν να γίνουν εξαιρετικά επικριτικοί με τον εαυτό τους αλλά και με τους άλλους όταν μεταφράζουν μια κατάσταση ως αποτυχία, όταν δηλαδή δεν ικανοποιείται αυτό που είχαν στο μυαλό τους. Ανακυκλώνουν έτσι μέσα τους ένα σκεπτικό με βάση το οποίο προσπαθούν να εντοπίσουν τι θα έπρεπε να είχαν κάνει καλύτερα, τι πιθανόν έκαναν λάθος, πυροδοτώντας έτσι αισθήματα τύψεων και ενοχών.

Το ίδιο μπορούν να κάνουν και με τους ανθρώπους γύρω τους, αν και συχνά είναι πολύ πιο αυστηροί με τον εαυτό τους παρά με τους άλλους. Η απόλυτη ανάληψη της ευθύνης αντικατοπτρίζει την αδυναμία τους αντιληφθούν την επιρροή που έχει στη ζωή μας στο περιβάλλον μας και ενισχύει την απαίτηση από τον εαυτό τους να μπορούν να τα ελέγξουν όλα.

Οι συνέπειες από την άλλη μεριά ενός τελειοθηρικού τρόπου σκέψης δεν είναι αμελητέες και είναι συνήθως αυτές που θα ωθήσουν ένα άτομο να ζητήσει βοήθεια.

Αναβλητικότητα

Η τελειομανία είναι άμεσα συνυφασμένη με την αναβλητικότητα. Η πεποίθηση πως «μόνο αν είμαι σίγουρος ότι θα πετύχω το τέλειο αποτέλεσμα θα προσπαθήσω» θέτει μια πολύ καλή βάση για συνεχή αναβολή. Οι τελειομανείς αναβάλλουν γιατί αμφιβάλλουν ότι μπορεί να πετύχουν το τέλειο αποτέλεσμα και τους είναι αδιανόητο να δεχθούν κάτι μέτριο ή αρκετά καλό.

Η αναβλητικότητα φυσικά συνοδεύεται από άγχος για όλα αυτά που αφήνουν πίσω. Πότε και πώς θα βρεθεί ο χρόνος και ο τρόπος για να γίνουν όλα σύμφωνα με το αυστηρό σκεπτικό τους; Συνεχής αναβολή σημαίνει συσσώρευση ανεκπλήρωτων υποχρεώσεων και φυσικά άγχους.

Φόβος αποτυχίας

Δεν είναι, όμως, μόνο η επιθυμία για το τέλειο που ενεργοποιεί αναβλητικές τάσεις. Είναι και ο φόβος της αποτυχίας. Η σκέψη ότι ίσως δεν το καταφέρω να γίνει τέλειο ισοδυναμεί στο μυαλό ενός τελειομανή με αποτυχία. Η αποτυχία βιώνεται ως μια οδυνηρή κατάσταση. Για τον τελειομανή συχνά δεν είναι κάτι που έκανα (απέτυχα), είναι και κάτι που είμαι (αποτυχημένος).

Εμπειρίες μη επίτευξης στόχων, μεταφράζονται ως προσωπικές αποτυχίες και ενεργοποιούν σχήματα μειονεξίας. Αδυνατώντας να αξιολογήσει τον εαυτό του με μια πιο ρεαλιστική βάση, ο τελειομανής αισθάνεται συχνά μειονεκτικά, παρά τα πολλά πράγματα που μπορεί αντικειμενικά να έχει καταφέρει στη ζωή του.

Χαμηλή αυτοεκτίμηση

Αυτό έχει ως συνέπεια την πτώση της αυτοεκτίμησης του. Όχι γιατί δεν καταφέρνει πράγματα στη ζωή του, αλλά γιατί αδυνατεί να τα χρεωθεί ως επιτυχίες, επειδή πιθανόν να μην γίνανε την χρονική στιγμή, με τον τρόπο και τον κόπο που είχε στο μυαλό του. Αλλά και για αυτά τα οποία πέτυχε, ακολουθώντας απαρέγκλιτα το δρόμο της τελειομανίας του, δεν νιώθει ιδιαίτερα περήφανος.

Τα χρεώνεται ως μικρές επιτυχίες μεν, αλλά τα προσπερνά εύκολα ή καταλήγει να τα υποτιμά καθώς «ήταν κάτι που οποιοσδήποτε μπορεί να το κάνει». Το αποτέλεσμα όλης αυτής της στρεβλής γνωστικής διαδικασίας είναι πως δεν επιτρέπει στον εαυτό του να δομήσει την αυτοπεποίθηση του σε μια υγιή βάση, καθώς ο ίδιος ταρακουνά την βάση της διαρκώς.

Αρνητικές συγκρίσεις

Η χαμηλή αυτοεκτίμηση συντηρείται μέσα του και από την τάση να συγκρίνει τον εαυτό του συστηματικά με ανθρώπους που μπορεί να έχουν καταφέρει κάτι που ο ίδιος ακόμα προσπαθεί. Ή να έχουν καταφέρει το ίδιο με αυτόν καταβάλλοντας μικρότερη προσπάθεια και κόπο. Το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρισης είναι αρνητικό για τον εαυτό του. Καταλήγει στην υποτίμηση αυτού που πετυχαίνει επειδή κάποιος άλλος «το πέτυχε καλύτερα».

Άχρηστος και περιττός στην ουσία του σαν τρόπος σκέψης αλλά η αλήθεια είναι έχει δύναμη για όποιον τον ενστερνίζεται. Η σύγκριση με τους άλλους λίγα πράγματα μας λέει για τον ίδιο μας τον εαυτό. Η σύγκριση του εαυτού μας αντίθετα με τον ίδιο μας τον εαυτό στο παρελθόν είναι αυτή που θα έπρεπε να μας ενδιαφέρει, καθώς είναι το μόνο ασφαλές κριτήριο της προσωπικής μας εξέλιξης.

Άγχος κατάθλιψη

Καθόλου έκπληξη δεν προκαλεί επομένως το γεγονός πως, εγκλωβισμένοι στα παραπάνω μοτίβα αξιολόγησης της πραγματικότητας τους και του εαυτού τους, οι τελειομανείς συχνά υποφέρουν από συμπτώματα άγχους (για όλα αυτά που δεν προλαβαίνουν να κάνουν) αλλά και κατάθλιψης (γιατί τελικά δεν είναι αρκετά άξιοι, ικανοί και αποτελεσματικοί, κατά τη γνώμη τους).

Τα συμπτώματα του άγχους και της κατάθλιψης είναι και αυτά που τελικά θα τους ωθήσουν να ζητήσουν τη βοήθεια ενός ειδικού. Και από το σύμπτωμα θα χρειαστεί να δυανύσουμε προς τα πίσω όλο το μονοπάτι του φαύλου κύκλου που τα συντηρεί για να καταλήξουμε στη δυσλειτουργική, παράλογη, αντιπαραγωγική απαίτηση από τον εαυτό μας να υπάρχουμε με τέλειο τρόπο σε έναν κόσμο γεμάτο ατέλειες!