Εξουσία και ανθρώπινες σχέσεις

Η εξουσία, σαν έννοια, συνήθως χρησιμοποιείται για να περιγράψει την πολιτική, αλλά η αλήθεια είναι ότι έχει βαθύτερες ρίζες σε πολλά κομμάτια της ανθρώπινης ζωής.

Εξουσία, γενικότερα, ονομάζεται η ικανότητα να επηρεάζουμε τους άλλους ανθρώπους. Η εξουσία μπορεί είτε να ασκείτε από μια επίσημη ή απολυταρχική κυβέρνηση, είτε να ασκείται στην καθημερινότητα από ανθρώπους στους οποίους εμείς την παραχωρούμε, είτε από τον κοινωνικό ρόλο κάποιου ανθρώπου εκτός από την πολιτική, δηλαδή να είναι μια φιγούρα που διαθέτει εκτόπισμα, λόγω των επιτευγμάτων ή των γνώσεων του.

Όπως γίνεται αντιληπτό από αυτές τις λίγες γραμμές, η εξουσία υπήρχε και θα υπάρχει στις ανθρώπινες, αλλά και στις κοινωνικές σχέσεις. Το θέμα, όμως, είναι πότε αυτή μπορεί να βλάψει το άτομο;

Οι μορφές της εξουσίας στις καθημερινές σχέσεις

Πρώτα από όλα, αξίζει να τονιστεί ότι δεν θα γίνει αναφορά στις μορφές εξουσίας που περιέγραψε ο Βέμπερ και που υπάρχουν σε οποιοδήποτε εγχειρίδιο σχετικό με την κοινωνιολογία, αλλά θα γίνει μια διευρυμένη προσέγγισή σε συνδυασμό με την ψυχολογία και την φιλοσοφία.

Μέσα, λοιπόν, στις καθημερινές μας σχέσεις διαμορφώνονται δυναμικές εξουσίας.

Με άλλα λόγια, σε οποιαδήποτε σχέση, κάποιος οδηγεί και κάποιος ακολουθεί. Αυτή η αλληλεπίδραση μπορεί να είναι πάγια, δηλαδή να μην αλλάζει, και άλλοτε δυναμική με την έννοια ότι αλλάζει ανάλογα με το ποιος έχει περισσότερες ικανότητες και γνώσεις επάνω σε ένα θέμα. Οι σχέσεις οι οποίες, λοιπόν, θα περιγράφουν εδώ είναι οι γονεϊκές σχέσεις με τα παιδιά, οι φιλικές σχέσεις, οι σχέσεις μεταξύ αδελφών, αλλά και οι ερωτικές σχέσεις.

1) Γονεϊκές σχέσεις και δυναμικές εξουσίας

Οικογένεια, το πρώτο λίκνο γνώσεων για έναν άνθρωπο, αλλά και η σχέση μεταξύ δύο ενηλίκων. Στην σχέση των γονέων μπορεί να έχουν την εξουσία και οι δύο, δηλαδή να αναλαμβάνει ο καθένας θέματα τα οποία γνωρίζει καλύτερα και η άλλη πλευρά δεν γνωρίζει, αλλά βοηθά με τον όποιο τρόπο μπορεί, διότι αποτελούν μια ομάδα.

Από την άλλη, υπάρχει η περίπτωση όπου θα έχει αναλάβει ένα άτομο αποκλειστικά την εξουσία από τους δύο, κάτι το οποίο δημιουργεί διαφορετικές δυναμικές που σίγουρα δεν θα καταλήξουν σε κάτι υγιές, είτε για την δυαδική σχέση, είτε για το παιδί που εκπαιδεύεται σε αυτή τη σχέση.

Στην περίπτωση, λοιπόν, που οι γονείς είναι άτομα που αποτελούν μια δυναμική ομάδα και συνεργάζονται μεταξύ τους για το καλύτερο είναι πιθανότερο να αναπτυχθεί και ένα παιδί που θα έχει ενστερνιστεί αυτές τις αρετές. Σε μια τέτοια σχέση, πιθανόν οι γονείς επιτρέπουν στο παιδί να αναπτύξει υγιώς την προσωπικότητα του, να εκφράσει τα θέλω και τι απόψεις του μέσα σε υγιή όρια. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ενός περισσότερο ισορροπημένου ενήλικα μελλοντικά.

Στην αντίθετη περίπτωση, όμως, που ένας από τους δύο γονείς ασκεί αποκλειστικά την εξουσία μέσα στο ζευγάρι, αλλά και στην οικογένεια, υπάρχει περίπτωση να ανατραφεί ένα παιδί που είτε θα αποζητάει εξουσιαστή στις σχέσεις του παίρνοντας το ρόλο του υποτακτικού (δεν γίνεται αναφορά στο σεξουαλικό τομέα αυτή τη στιγμή), είτε το ρόλο του εξουσιαστή αποζητώντας υποτακτικούς. Εξαρτάται, λοιπόν, με ποια πλευρά θα συνταυτιστεί το παιδί.

2) Φιλικές σχέσεις και εξουσία

Σε μια καθαρά φιλική σχέση, η εξουσία είναι δύσκολο να εντοπιστεί. Ωστόσο αυτός/αυτή που έχει την εξουσία είναι το άτομο που έχει περισσότερο αρχηγικές τάσεις από τα υπόλοιπα. Με άλλα λόγια, σε μια παρέα 3 ανδρών ή 3 γυναικών, αντίστοιχα, είναι εκείνος ή εκείνη που όπως περπατάνε θα προηγείται λίγο παραπάνω από τα άλλα άτομα, όταν κυκλοφορούν και θέλουν να πάνε σε ένα εστιατόριο ή ένα κλαμπ νυχτερινής διασκέδασης, είναι εκείνος ή εκείνη που θα κάνει την τελική επιλογή σταθμίζοντας όλες τις πιθανές επιλογές που έχουν προτείνει τόσο ο/η ίδιος/-α αλλά και τα υπόλοιπα μέλη της παρέας.

Βέβαια, αξίζει να τονιστεί ότι στις φιλικές σχέσεις η εξουσία δεν διαδραματίζει τόσο κυρίαρχο ρόλο όσο σε άλλα είδη, εκτός αν υπάρχει τοξικότητα στην σχέση και χειραγώγηση των μελών μια παρέας από το ένα μέλος. Ουσιαστικά, σε μια αυθεντική φιλία μεταξύ ατόμων, οποιουδήποτε φύλου, η εξουσία μπορεί να αλλάζει χέρια, εξαρτωμένων των συνθηκών και της γνώσης της κατάστασης από κάποιο άλλο μέλος της παρέας.

3) Εξουσία και ερωτικές σχέσεις

Οι ερωτικές σχέσεις είναι μια ιδιαίτερη μορφή σχέσης, στην οποία η εξουσία μπορεί εύκολα να υπάρξει, μιας και οι ισορροπίες είναι πολύ λεπτές. Ειδικότερα, λοιπόν, η εξουσία σε μια ερωτική σχέση ανήκει στο άτομο το οποίο έχει τα περισσότερο ηγετικά χαρακτηριστικά.

Είναι, λοιπόν, το άτομο που θα παίρνει τις αποφάσεις για το τι θα γίνεται με αναφορά καταστάσεις όπως οι έξοδοι και οι δραστηριότητες, οι διακοπές, τον χρόνο που θα περάσουν μαζί τα άτομα, αλλά ακόμη και την κατεύθυνση της σχέσης.

Για να γίνει περισσότερο σαφές, η ερωτική σχέση αποτελεί μια δυαδική σχέση, οπότε για να συμβεί κάτι θα πρέπει να το επιθυμούν και τα δύο άτομα. Το ερώτημα, όμως, είναι, όταν γίνεται λόγος για εξουσία που την έχει μόνο το ένα άτομο, αποτελεί πράγματι δυαδική σχέση ή μια σχέση που έχει σημάδια εξάρτησης και τοξικότητας;

Πράγματι, μια ερωτική σχέση που δεν είναι στον ίδιο βαθμό επιθυμητή και από τα δύο άτομα, αποτελεί ένα είδος σχέσης όπου το ένα θα έχει απόλυτη εξουσία επάνω στο άλλο. Ποιο άτομο έχει την εξουσία; Η απάντηση είναι απλή, το άτομο που επιθυμεί λιγότερο να βρίσκεται σε αυτή τη σχέση.

Έτσι, λοιπόν, το άτομο που επιθυμεί να κρατήσει την σχέση για τους δικούς του/της προσωπικούς λόγους (εξάρτηση, κάλυψη αδυναμιών, έλλειψη άλλων διαθέσιμων επιλογών, κάλυψη τραυμάτων) θα δίνει παραπάνω πράγματα στο άλλο άτομο, θα κάνει υπομονή σε καταστάσεις που υπό άλλες συνθήκες δεν θα γίνονταν ανεκτές και θα είναι διαθέσιμο ανά πάσα στιγμή. Έτσι, λοιπόν, το άτομο που δέχεται όλες αυτές τις ανταμοιβές αποκτά εξουσία επάνω στο άλλο άτομο, δημιουργώντας έτσι μια τοξική ατμόσφαιρα στην όλη αλληλεπίδραση.

4) Εξουσία στις σχέσεις μεταξύ αδελφών

Ακόμα και στην σχέση μεταξύ αδελφών, μπορεί να δημιουργηθούν σχέσεις εξουσίας. Πρώτα από όλα, τα μεγαλύτερα αδέλφια ίσως έχουν παραπάνω τον έλεγχο καταστάσεων ως ηλικιακά μεγαλύτερα, οπότε αυτά λαμβάνουν περισσότερες αποφάσεις σχετικά με τις κοινές εξόδους και τις δραστηριότητες στις οποίες δεν είναι παρόντες οι γονείς.

Επιπλέον, εξουσία υπό την μορφή προσοχής από τους γονείς, μπορεί να λαμβάνει το ένα παιδί από το σύνολο των αδελφών, με αποτέλεσμα αυτό να είναι περισσότερο ευνοημένο σε θέματα που αφορούν την κάλυψη των αναγκών τους -συναισθηματικές και υλικές-.

Στην πραγματικότητα, οι καταστάσεις δεν είναι πάντοτε ευνοϊκές ή δεν είναι πάντοτε καταστάσεις ισότητας και ισορροπίας. Οπότε, μπορούν να δημιουργηθούν καταστάσεις όπως περιγράφηκαν παραπάνω.

Ωστόσο, αξίζει να τονιστεί ότι εφόσον το άτομο μάθει να θέτει τα δικά του προσωπικά όρια, τόσο στον εαυτό του, όσο και στους άλλους, ειδικά σε καταστάσεις όπου αυτό είναι ενήλικο και δεν έχει ή δεν θα πρέπει να έχει την ανάγκη των άλλων ατόμων, όπως είναι τα αδέρφια, ο ερωτικός σύντροφος ή οι φιλικές σχέσεις.

Θα μπορεί να προστατεύει τον εαυτό του/της και να δημιουργεί σχέσεις όπου η εξουσία είτε δεν θα υπάρχει στον μέγιστο βαθμό, είτε δεν θα υπάρχει καθόλου, αλλά και όταν υπάρχει θα είναι εξουσία που δεν θα βλάπτει ή θα ελέγχει, αλλά θα είναι εξουσία που διαφορετικά ονομάζεται γνώση των καταστάσεων και κάποια άτομα δυστυχώς ή ευτυχώς θα γνωρίζουν κάτι παραπάνω για μια κατάσταση.

Έτσι, θα αναλαμβάνουν τον ηγετικό ρόλο σε αυτή και μόνο αυτή. Εξάλλου, το αντίθετο σε μια απόλυτη μορφή εξουσίας μέσα στις σχέσεις είναι η επικοινωνία και ο σεβασμός των αναγκών όλων των μελών.

 

Βιβλιογραφικές Αναφορές:

Dominguez-Martinez, S., Sloof, R., & von Siemens, F. A. (2014). Monitored by your friends, not your foes: Strategic ignorance and the delegation of real authority. Games and Economic Behavior, 85, 289-305.

Harris, A. (2013). Distributed leadership: Friend or foe? Educational Management Administration & Leadership, 41(5), 545-554.

Hemphill, C. D. (2011). Siblings: Brothers and sisters in American history. OUP USA.

Irigaray, L. (2016). I love to you: Sketch of a possible felicity in history. Routledge.

Omer, H. (2010). The new authority: Family, school, and community. Cambridge University Press.