Η ζήλεια και ο φόβος της εγκατάλειψης: Πότε και γιατί μια συντροφική σχέση αρχίζει να δυσλειτουργεί

Θα λέγαμε ότι, το να σχετιζόμαστε με ανθρώπους σε ένα πολύ κοντινό επίπεδο είναι κάτι το θαυμάσιο και θα έπρεπε να είναι πυλώνας ηρεμίας και αρμονίας σε έναν κόσμο πολύπλοκο και ανταγωνιστικό, μια θάλασσα υποχρεώσεων και καθηκόντων που εκρέουν από την πολλαπλότητα του ρόλου που έχει ο σύγχρονος άνθρωπος.

Ομως τις περισσότερες φορές και υπό συγκεκριμμένες συνθήκες, αυτή η σχέση αντί να λειτουργεί ενισχυτικά της ευεξίας του ζευγαριού, αρχίζει να γίνεται πηγή συνεχούς άγχους και ψυχικής τυρρανίας για αμφότερα τα μέλη που το απαρτίζουν.

Οι ανησυχίες αυτές θα μπορούσαν τις περισσότερες φορές να έχουν σχέση με το ότι οι διαφωνίες θα οδηγήσουν σε διάλυση της σχέσης, στο ότι ο σύντροφός σας δεν σας βρίσκει τόσο ελκυστικούς και ενδιαφέροντες (όσο είναι άλλα άτομα του φιλικού, επαγγελματικού και κοινωνικού σας περιβάλλοντος) με συνέπεια την αναζήτηση συνεχών επιβεβαιώσεων καθησυχασμού (που σε βάθος χρόνου μπορεί να προκαλούν τον εκνευρισμό του έταιρου συντρόφου) ή ανησυχίες ότι αργά η γρήγορα η σχέση θα τελειώσει και θα μείνετε μόνος/μόνη για πάντα κ.λπ.

Ο φόβος της εγκατάλειψης

Πίσω από αυτό το άγχος βρίσκεται ένας φόβος: ο φόβος της εγκατάλειψης. Συχνά οι χειρότεροι τρόποι αντιμετώπισής του είναι τρόποι που αντί να μειώνουν, αυξάνουν το άγχος σας. Αν ψάχνετε για ενδείξεις ότι ο σύντροφός σας έχει χάσει το ενδιαφέρον του, μπορεί να βρείτε τον εαυτό σας να αναζητητά ενδείξεις ότι ο σύντροφός σας ενδιαφέρεται για κάποιον/α άλλον/η, να επιτίθεστε φραστικά και να υποτιμάτε με κάθε ευκαιρία τους πιθανούς «ανταγωνιστές σας» (φίλους και συνεργάτες). ‘Η ακόμα, να επικεντρώνεστε στο να δείχνετε και να συμπεριφέρεστε τέλεια (κάτι που σε βάθος χρόνου είναι εξαντλητικό), να μην διαφωνείτε ποτέ ή αντίθετα, να κλιμακώνετε απλές συζητήσεις σε καυγάδες προκειμένου να εμποδίσετε να συμβούν αυτά που φοβάστε.

Αν σας φαίνονται αυτές οικείες συμπεριφορές, τότε ίσως να υποφέρετε από τον φόβο της εγκατάλειψης.

Αν νιώθετε ανασφάλεια για το ενδεχόμενο εγκατάλειψης, θα ασχοληθείτε πολύ:

• με την ανάγνωση της σκέψης ("Είναι θυμωμένος/η μαζί μου"),
• με το διάβασμα της σκέψης ("Θα με παρατήσει"),
• με την προσωποποίηση της συμπεριφοράς του συντρόφου σας ("Πρέπει να τον/την εκνεύρισα πολύ, εγω φταίω")
• και με την καταστροφική σκέψη ("Θα ήταν απαίσιο αν κατέληγα μόνος/η μου").

Ως αποτέλεσμα αυτών των ανασφαλειών σας, μπορεί να αναζητάτε συνεχώς διαβεβαιώσεις, να ελέγχετε το πώς αισθάνεται, το τι κάνει και πού πηγαίνει, να γίνεστε υπερβολικά ευχάριστος/η και να μην διεκδικείτε ποτέ κάτι για τον εαυτό σας ή την εκπλήρωση των δικών σας συναισθηματικών αναγκών.  Υπάρχει επίσης η ακραία περίπτωση να επιλέξετε να δημιουργήσετε εξωσυζυγικές σχέσεις στο περιθώριο της σχέσης σας και μάλιστα με άτομα που είναι λιγότερα  επιθυμητά ή συγκεντρώνουν χαρακτηριστικά κατώτερα των προτιμήσεων σας ή να επισπεύσετε έναν χωρισμό για να τελειώσει το μαρτύριο του άγχους σας, «μια ώρα αρχύτερα». 

Δείτε στο εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας το βιβλίο του Rollo May: Να θέλεις να ερωτεύεσαι.

Πίσω από αυτή την ανησυχία και το συνεχές άγχος, βρίσκεται αυτή η απειλή της εγκατάλειψης, η οποία βιώνεται συναισθηματικά ως θυμός, προδοσία, δυσπιστία, και τελικά κατάθλιψη.

Ναι, η κατάθλιψη συχνά είναι το επιφαινόμενο, μια δευτερογενής και δευτερεύουσα εκδήλωση αυτού του φόβου, που είναι και η βαθύτερη αιτία της. Αν και λέγεται ότι η εκδήλωση των φύλων, αρσενικό-θηλυκό, άνδρας-γυναίκα, πέρα από το βιολογικό τους υπόβαθρο είναι μια κοινωνική κατασκευή, για τις γυναίκες τα πολύτιμα αγαθά που ίσως διακυβεύονται σε τέτοιες καταστάσεις είναι συχνά η αγάπη, ο κοινωνικός δεσμός και η στενή συντροφικότητα ενώ για τους άνδρες αυτά που απειλούνται είναι συχνά τα σεξουαλικά "δικαιώματα", η διαχείριση της οικογένειας ή ακόμα και ένα σύμβολο κοινωνικού κύρους.

Ποιοί παράγοντες τώρα, ενισχύουν αυτόν τον φόβο; όταν εκτιμάτε ότι το επίπεδο συμμετοχής και δέσμευσης του άλλου ατόμου είναι διαφορετικό από το δικό σας και μπορεί να θεωρηθεί όχι και τόσο ισχυρό,θα αυξηθούν οι ανησυχίες σας σχετικά με τον φόβο της εγκατάλειψης, ειδικά όταν η αυτοεκτίμησή σας είναι χαμηλή. Όσο πιο ανασφαλείς αισθάνεστε, τόσο και μεγαλύτερος θα είναι αντίκτυπος σε εσάς, αν φανταστείτε ότι μπορεί να χάσετε ένα πρόσωπο ή μια σχέση και τις συναισθηματικές «ανταμοιβές» που αποκομίζεται από αυτή τη σχέση. Ειδικά όταν αισθάνεστε ότι δεν μπορείτε να τις πάρετε εύκολα από άλλους μελλοντικούς συντρόφους, επειδή ίσως πιστεύετε ενδόμυχα, ότι δεν το αξίζετε.

Σύχνα ένας τέτοιος φόβος που δημιουργεί το ανεξέλεγκτο άγχος στο άτομο, το οδηγεί σε υπερβολικές εκδηλώσεις ζήλειας.

• Γίνονται περισσότερο κτητικοί (θέλουν να μονοπωλούν το ενδιαφέρον και τον χρόνο του άλλου κ.λπ),
• Υιοθετούν ελεγκτικές και ψυχοπιεστικές συμπεριφορές (έλεγχος κοινωνικών μέσων, ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, ψάχνουν προσωπικά πράγματα του/της συντρόφου),
• Εκδηλώνουν συμπεριφορές «αντεπίθεσης» (φλερτάρουν με άλλα άτομα, λένε κακοήθειες σε πιθανούς ανταγωνιστές για τον σύντροφό τους, κακολογούν τους πιθανούς ανταγωνιστές σε τρίτα άτομα κ.λπ).
• Βιώνουν, ιδιαίτερα οι γυναίκες, όλη αυτή την κατάσταση εξαιρετικά δυσφορικά, τόσο που αρχίζουν να αποσύρονται σωματικά και συναισθηματικά, αποφεύγουν ανθρώπους και καταστάσεις που τις κάνουν να αισθάνονται τόσο άσχημα, ψάχνουν να βρουν τη λύση εκμυστηρεύοντας σε φίλες/φίλους την κατάσταση (με όλα τα αρνητικά συνεπακόλουθα μιας τέτοιας τακτικής) ή ακόμα και με το να κάνουν να πιστέψει ο σύντροφός τους ή ο κοινωνικός τους περίγυρος ότι δεν την/τον νοιάζει.
• Μπορεί, ιδιαίτερα οι άνδρες, επιπλέουν, να εξασκήσουν σωματική βία ή να απαιτήσουν από την σύντροφό τους να σταματήσει να βλέπει συγκεκριμμένα άτομα ή να συμμετέχει σε συγκεκριμένες δραστηριότητες.

Σε αυτό το σημείο, Ισως να είναι χρήσιμο να αναφερθούμε το ποιές καταστάσεις μπορούν να λειτουργήσουν ως πυροδότες για μια τέτοια αγχωτική αντίδραση που μπορεί να καταλήξει και σε σκέψεις και συμπεριφορές που παραπέμπουν σε μια παθολογική (σχεδόν παρανοική) ζήλεια.

Για πολλούς ανθρώπους συγκεκριμμένες κοινωνικές καταστάσεις μπορεί να λειτουργήσουν ως σημαντικά αγχωτικά γεγονότα. Μπορεί φερειπείν να νιώθουν την πίεση να ταιριάξουν με τους άλλους ανθρώπους που βρίσκονται εκεί. Μπορεί να τους φαίνεται σαν να είναι αναγκασμένοι να αποδείξουν κάτι,να είναι διασκεδαστικοί, να φανούν έξυπνοι ή απλά ευγενικοί - ενώ στην πραγματικότητα θα προτιμούσαν να είναι σχεδόν οπουδήποτε αλλού!

Σε καταστάσεις που προκαλούν τέτοιου είδους άγχη, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι άνθρωποι μπορεί να παρερμηνεύσουν με αρνητικό τρόπο όσα συμβαίνουν γύρω τους. Ειδικά, σε δεύτερο χρόνο, όταν ειμαστε μονοι, μπορεί να αρχίσουμε να γινόμαστε υπερβολικά καχύποπτοι αναλογιζόμενοι τα γεγονότα της ημέρας, ανακαλώντας και εξετάζοντας τις μικρές λεπτομέρειες που τόσο συχνά αρκούν για να προκαλέσουν μια υπερβολική και ανεξέλεγκτη ανησυχία. Λεπτομέρειες όπως είναι οι εκφράσεις των ανθρώπων, χειρονομίες ή ένα ιδιαίτερο ντύσιμο, ένα σχόλιο «ανταγωνιστή» που γίνετε αντιληπτό ως υποτιμητικό και δυσάρεστο, συμπτώσεις και ασυνήθιστα γεγονότα.

Γενικά μιλώντας, όταν βιώνετε αρνητικά συναισθήματα, αυτά έχουν ως αποτέλεσμα τη γέννηση σκέψεων που απέχουν πολύ απο την πραγματικότητα. Μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις η επίδραση που έχει η πεσμένη σας διάθεση ή μια τέτοια ζηλότυπη συμπεριφορά, μπορεί να προκαλέσει τα ίδια τα γεγονότα που ερμηνεύετε ως ύποπτα και να λειτουργήσουν έτσι ως μια «αυτοεκπληρούμενη προφητεία»

Σε τέτοιες καταστάσεις, ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισής τους είναι να προσπαθήσετε να αγνοήσετε τέτοιες δυσφορικά αρνητικές σκέψεις ή αν δεν το καταφέρετε, να προσπαθήσετε να βρείτε έναν τρόπο να τις αντιπαραβάλετε η με  την πραγματικότητα.

Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (ΓΣΘ) είναι μια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που σας μαθαίνει, με τη βοήθεια του εκπαιδευμένου ψυχοθεραπευτή σας να διαχειρίζεστε τέτοια δυσφορικά συναισθήματα, σκέψεις και συμπεριφορές.

Η ΓΣΘ αφενός ασχολείται όχι με αυτό, το καθευατό το γεγονός που σας αναστάτωσε αλλά με την συγκεκριμμένη ερμηνεία που του αποδώσατε, χωρίς καν να το καταλαβαίνετε (αυτόματα), ως αποτέλεσμα μιας «ασυνείδητης» διεργασίας κι αφετέρου, η ΓΣΘ λαμβάνει σοβαρά υπόψην της τη βάση της εμπειρία σας και σας προκαλεί να την συγκρίνετε με την πραγματικότητα, το μόνο αξιόπιστο κριτή της οποιαδήποτε ιδέας, πεποίθησης και «πιστεύω» σχετικά με τον εαυτό σας, τους σημαντικούς Αλλους και το μέλλον σας.

Ερώτησεις όπως: μήπως γίνομαι υπερβολικός/η, πόσο πολύ υπερβάλλω στο μυαλό μου, από πού προέρχεται η έλλειψη εμπιστοσύνης μου , πόσο ικανοποιημένος/η είμαι από τη σχέση μου, τι μου διαφεύγει, ποιες ανάγκες μου δεν ικανοποιούνται, γιατί και πότε κάποιος θα μπορούσε να σκεφθεί σαν κι εμένα, υπάρχει κάποιο καλό και χρήσιμο που προσδοκώ σκεπτόμενος/η και αντιδρώντας με αυτό τον τρόπο είναι ερωτήσεις που πιθανόν να σας βοηθήσουν να ξεφύγετε από αυτή τη θανάσιμη παγίδα του άγχους και του φόβου της εγκατάλειψης.

Το να είμαστε δίπλα σε ένα άτομο που έχει επιλέξει να είναι μαζί μας είναι κάτι το θαυμάσιο και θα έπρεπε να είναι πυλώνας ηρεμίας και αρμονίας σε έναν κόσμο πολύπλοκο και ανταγωνιστικό, μια θάλασσα υποχρεώσεων και καθηκόντων που εκρέουν από την πολλαπλότητα του ρόλου που έχει ο σύγχρονος άνθρωπος. Εξάλλου, αν δεν υπάρχουν εμπόδια όπως παιδιά και κοινά περιουσικά στοιχεία, η παραμονή σε μια σχέση οφείλεται προπάντων στην καλή πρόθεση των δύο συντρόφων. Σκεφθείτε: αν αμφισβητηθεί αυτό, τότε τι άλλο απομένει;