Αυτοπεποίθηση - η πίστη στον εαυτό μας

Η ιστορία του αλυσοδεμένου ελέφαντα του Χόρχε Μπουκάι μας μιλάει για ένα μεγάλο και δυνατό ελέφαντα, τον οποίο έδεναν κάθε βράδυ, από όταν ήταν μικρός, σε ένα μικρό πασσαλάκι στο τσίρκο. Εκείνος πίστευε ότι δεν μπορούσε να φύγει και έτσι δεν προσπαθούσε καν να σπάσει τα δεσμά του. Μεγάλωσε πιστεύοντας ότι έτσι είναι τα πράγματα, όπως και πολλοί άνθρωποι ανάμεσά μας.

Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας ερχόμαστε συχνά αντιμέτωποι με ποικίλες κλινικές εικόνες, όπως π.χ. καταθλιπτική συμπτωματολογία, αγχώδη στοιχεία ή συγκεκριμένες διαταραχές προσωπικότητας, οι οποίες μοιάζουν να έχουν τη ρίζα τους στην εικόνα που έχει το άτομο για τον εαυτό του και στο επίπεδο αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης ή αντίθετα αυτο- υποτίμησης, το οποίο έχει διαμορφώσει.

Μετά από μακροχρόνιες διενέξεις, οι ερευνητές τείνουν στο συμπέρασμα ότι η αυτοπεποίθηση είναι σχετικά ισχυρή κατά την παιδική ηλικία, περιορίζεται κατά τη διάρκεια της εφηβείας και αυξάνεται ξανά προοδευτικά με την είσοδο στην ενήλικη ζωή (R.W.Robins, K.H.Trzesniewski, 2005).

Αποκτήστε το βιβλίο Από την αυτοεκτίμηση στον εγωισμό, του Jorge Bucay, στο εξειδικευμένο βιβλιοπωλείο ψυχολογίας της Πύλης μας

Τα στάδια της ψυχολογικής ανάπτυξης του ατόμου

Τα εφόδια, τα οποία θα φέρει μαζί του κάθε άνθρωπος καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του και από τα οποία εξαρτάται το επίπεδο αυτοεκτίμησης που θα διαμορφώσει, διαμορφώνονται ήδη από την πρώτη παιδική ηλικία και σχετίζονται σε μεγάλο βαθμό με την οικογένεια. Η αίσθηση του παιδιού ότι βιώνει αγάπη από τους γονείς του, θα επηρεάσει την εικόνα που θα εωτερικεύσει σχετικά με το αντικείμενο του εαυτού του, ως προς το αν αξίζει να αγαπηθεί ή όχι. Ο ψυχαναλυτής Eric Erikson ανέλυσε τα στάδια της ψυχολογικής ανάπτυξης του ατόμου και συσχέτισε αυτό που πρέπει να πετύχει το παιδί σε κάθε στάδιο της ανάπτυξης του με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της μετέπειτα προσωπικότητας του, όπως θα αναλύσουμε παρακάτω.

Στα πρώτα στάδια της ζωής του, το παιδί εξαρτάται εξ’ ολοκλήρου από τους γονείς του και αναπτύσσει αισθήματα ασφάλειας και εμπιστοσύνης, δεχόμενο την αγάπη και τη φροντίδα τους. Ένας πρόωρος αποχωρισμός ή η ανεπαρκής και μη συνεπής φροντίδα εκ μέρους των γονέων, μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξη των συναισθημάτων αυτών και κατ’ επέκταση το ευρύτερο αίσθημα ασφάλειας που θα έχει στο μέλλον.

Ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής (1-3 ετών), το παιδί αρχίζει να διεκδικεί την “ανεξαρτησία” του, καθώς αποπειράται π.χ. να ντυθεί ή να φάει μόνο του. Οι γονείς οφείλουν να επιτρέψουν στο παιδί να κάνει λάθη, προκειμένου να μάθει από τις αποτυχίες του και όχι να το αναθρέψουν μέσα σε ένα επίπλαστα υπερπροστατευτικό περιβάλλον, το οποίο ευνοεί την ανάπτυξη εξαρτητικών σχέσεων στο μέλλον.

Στη σχολική ζωή το παιδί είναι πλέον εκτεθειμένο ευρύτερα στην κριτική μέσω της ανάπτυξης ενός κοινωνικού κύκλου και μέσω του σχολείου. Η υποστηρικτική και ενθαρρυντική στάση των γονέων μπορεί να βοηθήσει το παιδί ως προς την πίστη του στον εαυτό του. Κατά τη διάρκεια της εφηβείας το παιδί αναζητά τη δική του ταυτότητα και έρχεται συχνά σε σύγκρουση με τους γονείς του. Μέσα από τις αναζητήσεις μαθαίνει τελικά να σέβεται, να δοκιμάζει τα όρια του, να αναγνωρίζει τις ικανότητες του.

Ο τρόπος με τον οποίο παρουσιάζουμε τον εαυτό μας, επηρεάζει σημαντικά τη γνώμη που σχηματίζουν οι άλλοι για μας και επομένως και τον τρόπο που μας φέρονται. Τα στοιχεία που καθορίζουν την εικόνα αυτή, ξεκινούν ήδη από τη γλώσσα του σώματος και συμπεριλαμβάνουν π.χ. την κλασική στάση του θύματος, δηλαδή κατεβασμένους ώμους και αποφυγή βλεμματικής επαφής.

Η χαμηλή αυτοπεποίθηση και ο αντίκτυπος της

Ο αντίκτυπος μίας κακής εικόνας εαυτού, με έλλειψη αυτοπεποίθησης είναι διάχυτος σε πολλούς τομείς της ζωής μας. Η έλλειψη θετικής στάσης απέναντι στον εαυτό μας μπορεί να επηρεάσει με αρνητικό τρόπο τις σχέσεις και την ποιότητα ζωής εν γένει. Τα μηνύματα που στέλνουμε στους άλλους όσον αφορά στην προσωπικότητά μας δεν είναι ξεκάθαρα και επομένως οι πιθανότητες να πετύχουμε αυτό που θέλουμε απομακρύνονται.

Στους ανθρώπους με χαμηλή αυτοπεποίθηση, διάφορα γεγονότα μπορούν να προκαλέσουν αυτόματα αρνητικές σκέψεις, οι οποίες αφορούν κυρίως στη δυσκολία ή και στην ανικανότητα για την αντιμετώπισή του (πχ. δε θα τα καταφέρω, θα αποτύχω, δε θα το ξεπεράσω ποτέ, είμαι αδύναμη, ανίκανη κλπ.). Οι σκέψεις αυτές με τη σειρά τους προκαλούν αρνητικά συναισθήματα (πχ. λύπη, άγχος, φόβο κλπ.). Η συνολική συμπεριφορά των ατόμων επηρεάζεται: γίνονται υποχωρητικοί, δεν εκφράζουν τυχόν δυσαρέσκεια ή αντίρρησή τους, αναβάλλουν τις υποχρεώσεις τους. Μπαίνουν σε ένα φαύλο κύκλο μίας αυτοεκπληρούμενης προφητείας, μιας και είναι “καταδικασμένοι” από τον εαυτό τους να αποτύχουν. Σιτς περιπτώσεις κοινωνικών συναναστροφών, η συμπεριφορά αυτή μπορεί να οδηγήσει μέχρι και σε κοινωνική φοβία.

Η ψυχοθεραπεία και τα οφέλη της

Σε τέτοιες περιπτώσεις ενδείκνυται η ψυχοθεραπεία, με στόχο τόσο την ανεύρεση των βαθύτερων αιτιολογικών παραγόντων, όσο και την ενίσχυση της αυτοεκτίμησης. Ο απώτερος στόχος είναι, διαμέσου αυτών των τεχνικών, να εξαλειφθεί η συμπτωματολογία του ασθενούς.

Προκειμένου να ενισχυθεί η αυτοεκτίμηση του ατόμου, χρησιμοποιούνται διάφορες τεχνικές, όπως η καταγραφή των θετικών χαρακτηριστικών, των επιτευγμάτων αλλά και των θετικών καθημερινών εμπειριών του ατόμου. Γίνεται μία προσπάθεια διαφορετικής προσέγγισης του λάθους και της αποτυχίας, καθώς και εκπαίδευση σε τεχνικές χαλάρωσης και επιβράβευσης. Σημαντικό ρόλο μπορεί να κατέχει και η εκπαίδευση στη διεκδικητική συμπεριφορά, ξεκινώντας ήδη από τη γλώσσα του σώματος, τη φωνή, τις εκφράσεις μας και προχωρώντας στη συνειδητοποίηση και έκφραση των επιθυμιών και των ορίων μας.

Μέσα από την ψυχοθεραπεία καλούμαστε να αποτάξουμε τα δεσμά του παρελθόντος, τα οποία μας κρατάνε ενδεχομένως καθηλωμένους σε μία ευάλωτη εικόνα του εαυτού μας και να πιστέψουμε στον εαυτό μας, ώστε να έχουμε τη δύναμη να διαλύσουμε σιγά σιγά τα άγχη και τις φοβίες μας. Η πίστη στον εαυτό μας ενισχύει τις δυνατότητες για να ξεπεραστούν ποικίλα εμπόδια που φαντάζουν ανυπέρβλητα. Εξάλλου, όπως είπε και η Frida Kahlo, διάσημη Μεξικανή ζωγράφος, η οποία έζησε μεγάλο διάστημα της ζωής της καθηλωμένη σε αναπηρικό καρότσι και στο κρεβάτι της, μετά από ατύχημα:

“Πόδια. Τι τα χρειάζομαι, εφόσον έχω φτερά για να πετάξω;” (Frida Kahlo, 1907-1954)

 

Βιβλιογραφία:

Self-Esteem Development Across the Lifespan, Richard W. Robins, Kali H. Trzesniewski, Sage Journals, 2005

Childhood and Society, Erik Erikson, W. W. Norton & Co, 1950, ISBN 039331068X

Ο αλυσοδεμένος ελέφαντας, Χορχέ Μπουκάι, Εκδόσεις OPERA, 2011, ISBN 978-960-8397-44-6

Τετραλογία του φόβου. Μια ψυχολογική μελέτη σε βάθος, Fritz Riemann, Εκδόσεις Επτάλοφος, 1995, ISBN 960-90059-0-Χ