Η ψυχολογία πίσω από τον χωρισμό

Στις ανθρώπινες σχέσεις εκτός από τη σύνδεση υπάρχει και ο χωρισμός. Το να χωρίζεις από έναν άνθρωπο μπορεί να προκαλέσει τις ίδιες αντιδράσεις στον οργανισμό όπως προκαλεί και ο θάνατος.

Ουσιαστικά κάθε χωρισμός από έναν άνθρωπο που υπάρχει σύνδεση ισοδυναμεί με έναν μικρό θάνατο της σχέσης, των στιγμών, των μελλοντικών προσδοκιών των πάντων με τα οποία δύο άνθρωποι έχουν συνδεθεί, έχουν ζήσει και ήλπιζαν ότι θα ζήσουν.

Τα πέντε στάδια του χωρισμού

Τα πέντε στάδια του χωρισμού μοιάζουν με αυτά του πένθους, γιατί όπως διατυπώθηκε και παραπάνω το κάθε άτομο πενθεί την απώλεια του άλλου ατόμου. Ειδικότερα τα πέντε στάδια του πένθους μετά τον χωρισμό είναι τα εξής: άρνηση, θυμός, διαπραγμάτευση, θλίψη/κατάθλιψη και αποδοχή.

1) Άρνηση

Η άρνηση ουσιαστικά ως πρώτο στάδιο βοηθάει ώστε να μειωθεί ο ψυχολογικός αντίκτυπος από το προκληθέν τραύμα. Το μυαλό του ατόμου σε αυτό το στάδιο προσπαθεί να προσαρμοστεί στη νέα κατάσταση ελπίζοντας μερικές φορές ότι τα πράγματα μπορούν να επανέλθουν στην πρότερη κατάσταση. Αξίζει να τονιστεί ότι ο χρόνος που διαρκεί η φάση της άρνησης για το κάθε άτομο είναι διαφορετικός.

2) Θυμός

Ο θυμός είναι η δεύτερη "αντίδραση" που έρχεται μετά από έναν χωρισμό. Συνήθως το άτομο που «δέχθηκε» τον χωρισμό είναι αυτό που αρχίζει και θυμώνει περισσότερο με το άλλο άτομο καθώς και το κατηγορεί για τον πόνο που βιώνει. Το κρίσιμο σημείο στον θυμό είναι να μην προβεί το άτομο σε απερίσκεπτες ενέργειες απέναντι στο άλλο άτομο τις οποίες θα μετανιώσει αργότερα. Καλό είναι σε αυτό το στάδιο το άτομο να προσπαθήσει να απασχολήσει το μυαλό μου με κάποια δραστηριότητα μέσα στην οποία θα διοχετεύσει όλα τα αρνητικά συναισθήματα ώστε να μην κατακλίσουν την ζωή και την σκέψη του/της.

3) Διαπραγμάτευση

Στο στάδιο της διαπραγμάτευσης τα άτομα θα προσπαθήσουν συνήθως να ξαναχτίσουν την σχέση τους με τον/την πρώην είτε ως ρομαντική σχέση είτε ως φιλία. Σε αυτό το στάδιο ουσιαστικά τοποθετείται η τελευταία ελπίδα για συνέχιση της αλληλεπίδρασης με το άλλο άτομο. Συνήθως όμως το να μείνεις φίλος/-η με τον/την πρώην αμέσως μετά τον χωρισμό φέρνει περισσότερο πόνο.

4) Θλίψη /Κατάθλιψη

Το τέταρτο και το περισσότερο οδυνηρό στάδιο είναι η θλίψη/κατάθλιψη. Να τονιστεί ότι η θλίψη είναι παρούσα και στα άλλα τρία στάδια, αλλά εδώ γίνεται εντονότερη και μπορεί να οδηγήσει σε καταθλιπτικά επεισόδια διότι πλέον δεν υπάρχει καμία ελπίδα επανασύνδεσης. Χρειάζεται όμως προσοχή σε αυτό το στάδιο καθώς το άτομο μπορεί να έχει μεγαλύτερη ροπή και λιγότερη ταυτόχρονα αντίσταση σε αλκοόλ, φαγητό ακόμη και ναρκωτικά.

5) Αποδοχή

Εφόσον το άτομο περάσει και τα 5 στάδια του πένθους και φτάσει στο στάδιο τη αποδοχής, με καθαρό μυαλό πλέον μπορεί να δει την αλληλεπίδραση από μακριά, να δει τα λάθη ή όσα οδήγησαν στον χωρισμό και να το αφήσει πίσω. Με το χρόνο θα κλείσουν οι πληγές που δημιουργήθηκαν και όλα θα επιστρέψουν στο κανονικό.

Αιτίες χωρισμού των ζευγαριών

Οι λόγοι πίσω από κάθε χωρισμό ποικίλλουν και σχετίζονται με το ζευγάρι, τους ανθρώπους που αποτελούν το ζευγάρι, το είδος της σχέσης που έχει δομηθεί, το χρονικό διάστημα που έχουν μείνει μαζί και πολλά άλλα.

α) Απιστία

Ένας πολύ δυνατός παράγοντας ώστε να διακοπεί μια σχέση είναι η απιστία. Συνήθως η πράξη αυτή φανερώνει έλλειψη στην πραγματική επικοινωνία του ζεύγους, ικανοποίηση ναρκισσιστικών στοιχείων του ενός από τα δύο μέλη, καθώς και μείωση του ερωτικού ενδιαφέροντος του ενός για τον άλλο σύντροφο.

β) Κακοποιητική συμπεριφορά

Η κακοποίηση μπορεί να λάβει διάφορες μορφές από την σωματική, έως την λεκτική και την ψυχολογική. Το θέμα εδώ είναι ότι τα στοιχεία της κακοποίησης είναι εμφανή από νωρίς αν και οι άνθρωποι δεν δίνουν σημασία τουλάχιστον στην αρχή. Για παράδειγμα τα ξεσπάσματα θυμού επάνω σε αντικείμενα, οι άγριοι καβγάδες μεταξύ τους ζεύγους, η κακοποίηση ζώων ή άλλων ανθρώπων από ένα από τα δύο μέλη, το να πετάει το ένα από τα δύο μέλη πράγματα επάνω στο άλλο την ώρα των καβγάδων, το να χτυπάει πόρτες, έπιπλα ή ότι βρίσκεται μπροστά του/της.

γ) Έλλειψη συναισθηματικής υποστήριξης

Η συναισθηματική υποστήριξη είναι σημαντικό συστατικό των σχέσεων. Για παράδειγμα όταν ένα από τα δύο μέλη αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα υγείας, ένα πρόβλημα στην δουλειά ή ένα πρόβλημα με την οικογένεια του και το άλλο μέλος δεν το υποστηρίζει με την παρουσία του και με το συναίσθημα του αυτό μπορεί να προκαλέσει σοβαρό ρήγμα.

δ) Έλλειψη συγχώρεσης

Και όμως το θέμα της συγχώρεσης είναι αρκετά σημαντικό στις διαπροσωπικές σχέσεις. Όσες φορές δεν συγχωρούμει τον άλλο άνθρωπο που είμαστε σε σχέση τόσες φορές ένα αγκάθι φυτρώνει στην αλληλεπίδραση. Αυτά τα αγκάθια σωρευτικά θα προκαλέσουν μεγάλη ζημιά και θα φέρουν σε απόσταση τα δύο άτομα. Επιπλέον η έλλειψη συγχώρεσης δημιουργεί ένα εχθρικό κλίμα ανάμεσα στα δύο μέλη με αποτέλεσμα την όλο και μεγαλύτερη συχνότητα καυγάδων και αντιπαραθέσεων. 

ε) Έλλειψη κοινών ενδιαφερόντων

Τα κοινά ενδιαφέροντα αποτελούν έναν από τους πυρήνες των σχέσεων. Επάνω στα κοινά ενδιαφέροντα χτίζεται ο κοινός χρόνος ενός ζευγαριού, η επικοινωνία και η αλληλεπίδραση του ζευγαριού. Αν λοιπόν το κάθε μέλος έχει εντελώς ξεχωριστά ενδιαφέροντα πως θα βρίσκουν χρόνο το ένα για το άλλο; Σε ένα τέτοιο σενάριο ο κοινός χρόνος ελαχιστοποιείται με αποτέλεσμα σε μακροχρόνια κλίμακα την έλλειψη σύνδεσης και την δημιουργία κενού.

στ) Διαφορές σε ιδέες

Οι άνθρωποι που βλέπουν με κοινά μάτια τον κόσμο, ή τουλάχιστον έχουν μερικές κοινές οπτικές, μπορούν να επικοινωνήσουν περισσότερο. Όσο όμορφο και αν φαντάζει κάτι που είναι εντελώς αντίθετο στην κοσμοθεωρία του ενός ατόμου αυτό μακροπρόθεσμα μπορεί να φέρει από έλλειψη επικοινωνίας μέχρι εντάσεις, που με τη σειρά τους θα συντελέσουν στον χωρισμό του ζευγαριού.

ζ) Ψέματα

Τα ψέματα εφόσον δεν πρόκειται για λευκά ψέματα, τα οποία δεν θα βλάψουν το άλλο άτομο και δεν έχουν κάποιο ιδιοτελή σκοπό, είναι σκόπιμο να αποφεύγονται. Η συνεχής χρήση ψεμάτων δημιουργεί ουσιαστικά μια διπλή ζωή για το κάθε άτομο ή έστω αποκρύπτει ένα κομμάτι της ζωής του ατόμου από τον/την σημαντικό/ή άλλο/άλλη. Αυτό, επαναλαμβανόμενα μπορεί να δημιουργήσει κενό ανάμεσα στα δύο άτομα το οποίο προοδευτικά θα οδηγήσει στον χωρισμό.

η) Οικονομικά προβλήματα

Για κανέναν λόγο τα χρήματα δεν πρέπει να είναι ο λόγος που ένα ζευγάρι είναι μαζί. Από την άλλη η έλλειψη χρημάτων σε ένα ζευγάρι μπορεί να φέρει εντάσεις οι οποίες σε συνδυασμό με κάποιον άλλο παράγοντα μπορούν να οδηγήσουν στον χωρισμό.

θ) Ελεγκτικές συμπεριφορές

Οι ελεγκτικές συμπεριφορές θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν στην κατηγορία των κακοποιητικών συμπεριφορών αλλά είναι κρίσιμο να διαχωριστούν και να αναφερθούν ως ξεχωριστό κομμάτι. Ειδικότερα το να ελέγχει κάποιο από τα δύο μέλη το άλλο, φανερώνει έλλειψη εμπιστοσύνης καθώς και προβλήματα στην γενικότερη σύνδεση του/της με τα άλλα άτομα. Αυτή η συμπεριφορά μπορεί να ξεκινήσει από ένα απλό τηλεφώνημα για να δει πως περνάει το άλλο άτομο ενώ είναι έξω και διασκεδάζει με φίλους/φίλες και να φτάσει μέχρι το σημείο απαγόρευσης συνάντησης με άλλα άτομα και απαγόρευσης αλληλεπίδρασης. Όλα αυτά θα πρέπει από την αρχή να προϊδεάσουν ένα άτομο για το τι πρόκειται να συμβεί αργότερα στην σχέση η οποία με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο θα οδηγηθεί σε ρήξη λόγο της γενικότερης ασφυξίας που προκαλείται από όλο αυτό τον έλεγχο.

ι) Έλλειψη σεβασμού

Η έλλειψη σεβασμού μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Επί παραδείγματι το να μην σέβεται το ένα άτομο τα προσωπικά όρια του άλλου, τον χώρο του, τις παρέες του/της ή και γενικότερα το ότι έχει να κάνει με το άλλο άτομο. Κάτι τέτοιο αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε ρήξη.

ια) Έλλειψη πραγματικής αποδοχής του συντρόφου

Αυτό η αιτία μπορεί να ακούγεται λίγο παράξενη αλλά είναι κάτι που μπορεί να διαλύσει μια σχέση. Ειδικότερα εάν ο ένας σύντροφος δεν αποδέχεται την προσωπικότητα και τον τρόπο που σκέφτεται και δρα ο άλλο άνθρωπος, αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει συμβατότητα. Η συμβατότητα είναι πολύ σημαντική για να διατηρηθεί μια σχέση. Μια φράση και βασικά σκέψη είναι ότι ο ένας σύντροφος θα καταφέρει να αλλάξει τον άλλο, όμως, γιατί άραγε να μπει κάποιος σε σχέση με ένα άτομο το οποίο δεν είναι αυτό που θέλει και δεν πληροί τα κριτήρια του/της;

ιβ) Τα άτομα είναι μαζί για τους λάθος λόγους

Ποιοι μπορεί να είναι οι λάθος λόγοι για να είσαι μαζί με ένα άτομο; Πρώτα από όλα οι σύντροφοί είναι μαζί επειδή το ένα άτομο προσφέρει οικονομικά ανταλλάγματα στο άλλο. Δεύτερον οι δύο σύντροφοι είναι μαζί επειδή φοβόνται τη μοναξιά τους. Τρίτον ενώ πλέον μπορεί να μην τους ενώνει κάτι μένουν μαζί διότι οι οικογένειες τους ή οι φίλοι τους ή όλοι μαζί τους αγαπούν και τους θέλουν να είναι μαζί. Τέταρτον οι δύο σύντροφοι είναι μαζί μόνο και μόνο για να έχουν ένα άτομο να κάνουν σεξ. Πέμπτον και τελευταίο οι σύντροφοι για λόγους ρουτίνας, με άλλα λόγια είναι μαζί γιατί έχουν συνηθίσει ο ένας τον άλλο. Όλοι αυτοί οι λόγοι αποτελούν ωρολογιακές βόμβες σε μια σχέση που με το κατάλληλο ερέθισμα θα σκάσουν "τινάζοντας στον αέρα" μια σχέση που δεν θα έπρεπε να υπάρχει. Τέτοιες σχέσεις, εν τέλει, αφήνουν πληγές (με τη λήξη τους) τουλάχιστον στο ένα, αν όχι και στα δύο μέλη.

Τα ψυχολογικά αποτελέσματα του χωρισμού

Πέρα λοιπόν από το πένθος που περιγράφηκε παραπάνω, ο ψυχολογικός αντίκτυπος ενός χωρισμού μπορεί να φέρει σημαντική επίδραση στη ζωή ενός ανθρώπου.

I) Προβλήματα ύπνου

Ο χωρισμός από ένα αγαπημένο πρόσωπο μπορεί να συμβάλει στην ελάττωση της ποιότητας του ύπνου. Όπως τονίστηκε και παραπάνω στα στάδια του χωρισμού το άτομο θρηνεί και μπορεί να φτάσει έως την κατάθλιψη μετά από έναν χωρισμό. Αυτές όμως οι καταστάσεις πένθους αυξάνουν τα επίπεδα της κορτιζόλης στον οργανισμό, ορμόνη που συμβάλλει στην δημιουργία ανησυχίας και έντασης. Έτσι λοιπόν τα άτομα στο στάδιο του χωρισμού μπορεί να έχουν ελλιπή ύπνο διότι είτε δεν καταφέρνουν να κοιμηθούν πολλές ώρες, αφού μπορεί να ξυπνήσουν μέσα στην νύχτα και να σκέφτονται τις στιγμές με το πρώην αγαπημένο τους πρόσωπο (και να θρηνούν), είτε κάνουν διακοπτόμενο ύπνο, είτε μένουν περισσότερη ώρα στη Rem φάση του ύπνου η οποία είναι φάση ύπνου με ταυτόχρονη εγρήγορση του οργανισμού. Επιπλέον η ύπαρξη άσχημων ονείρων σε αυτή τη φάση μπορεί να επηρεάσει επίσης την ποιότητα του ύπνου.

II) Ύπαρξη φυσικού πόνου

Έρευνες στον τομέα της ψυχολογίας έχουν δείξει ότι μετά από έναν χωρισμό στον ανθρώπινο εγκέφαλο ενεργοποιούνται κυκλώματα παρόμοια με αυτά που ενεργοποιούνται στους ανθρώπους με εθισμούς σε οπιοειδή όταν βρίσκονται στην περίοδο της απεξάρτησης. Ουσιαστικά σε αυτή την περίοδο ο άνθρωπος επιθυμεί να ξαναεπικοινωνήσει ή έστω να έρθει σε επαφή με το άτομο που ήταν μαζί προκειμένου να ελαττώσει τα συμπτώματα του πόνου στον εγκέφαλο και στο σώμα του/της. Αξίζει να αναφερθεί ότι κατά την περίοδο αυτή το άτομο δεν βρίσκεται και στην σταθερότερη εγκεφαλική λειτουργία, με άλλα λόγια είναι λίγο παραπάνω ευαίσθητο σε ερεθίσματα που θα του/της θυμίσουν το αντικείμενο του πόθου του/της, τα οποία ερεθίσματα θα προκαλέσουν την ενεργοποίηση κυκλωμάτων πόνου σε εγκέφαλο και σώμα.

ΙΙΙ) Αίσθημα γενικότερης κατάρρευσης/διάλυσης

Το να χωρίζει ένα άνθρωπος με κάποιον άλλο μπορεί να επιφέρει μια γενικότερη κατάρρευση του ατόμου. Ειδικότερα, το άτομο που δέχεται τον χωρισμό αισθάνεται παραπάνω διαλυμένο σε σχέση με το άλλο άτομο. Πολλές φορές το άτομο που δέχθηκε το χωρισμό θα σκέφτεται ότι το άλλο άτομο περνάει καλά δίχως αυτό, κοιτάζοντας μέσα από ένα πρίσμα πληγωμένων συναισθημάτων, σε συνδυασμό με ένα αίσθημα κατωτερότητας που δημιουργεί ο χωρισμός. Αυτή η κατάσταση όμως αθροιστικά δημιουργεί περισσότερο αίσθημα πόνου, απογοήτευσης, παραίτησης και διάλυσης.

Τρόποι αντιμετώπισης του χωρισμού

Πριν αναφερθούν οι τρόποι αντιμετώπισης με ψυχολογικές τεχνικές, αξίζει να αναφερθεί ότι ο χωρισμός από κάποιο πρόσωπο δεν σημαίνει πραγματικά το τέλος του κόσμου. Ο κάθε χωρισμός μπορεί να διδάξει μαθήματα στο άτομο για το τι έκανε λάθος στην αλληλεπίδραση.

Όμως αυτά τα μαθήματα μπορούν να επέλθουν μετά από καιρό και κυρίως όταν θα έχει επουλωθεί το τραύμα.

Πέρα όμως από αυτό ο κάθε χωρισμός μπορεί να γονατίσει ψυχολογικά το άτομο εφόσον αυτό έχει βασίσει μεγάλο μέρος της ζωής του/της στο άλλο άτομο. Η ζωή όμως συνεχίζεται. Σίγουρα υπάρχουν υποχρεώσεις που τρέχουν και δεν μπορούν να περιμένουν, σίγουρα δεν μπορούν να περιμένουν πότε θα επουλωθούν οι πληγές από έναν χωρισμό. Ο άνθρωπος που έφυγε, έφυγε και αυτό δεν θα αλλάξει, οπότε όσο και αν πονάς οφείλεις πρώτα σε εσένα να σηκωθείς, να παλέψεις και όλα τα άλλα θα έρθουν ξανά με τον καιρό. Αλλά μην μείνεις κάτω, γιατί όσο μένεις τόσο βουλιάζεις σε ένα βαρέλι δίχως πάτο. Έτσι λοιπόν οι προτεινόμενες θεραπευτικές μέθοδοι με βάση την ψυχολογία είναι οι εξής:

Ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει το άτομο να διαχειριστεί όλα τα συναισθήματα που συνδέονται με τον χωρισμό, από τη λύπη, την θλίψη, τον θυμό και την οργή. Το άτομο μέσα στην ψυχοθεραπεία μπορεί να βρει ένα ασφαλές περιβάλλον να εκφράσει όλο το εύρος των σκέψεων και των συναισθημάτων. Έτσι με την βοήθεια του θεραπευτή/τριας μπορεί να δημιουργήσει ένα νέο υγιές μοτίβο σκέψεων για να μπορεί να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της καθημερινής του/της ζωής μέχρι να μπορεί να αναπνεύσει δίχως βάρος στην ψυχή από αυτή την εμπειρία.

Γνωσιακή - συμπεριφορική θεραπεία

Η γνωσιακή - συμπεριφορική θεραπεία έχει αποδειχθεί πως είναι ιδιαίτερα βοηθητική, ιδίως εάν το άτομο δε βιώνει σοβαρή κατάθλιψη μετά το χωρισμό. Μέσω λοιπόν της γνωσιοσυμπεριφορικής θεραπείας το άτομο θα μάθει στρατηγικές αντιμετώπισης των σκέψεων του, ώστε να μειωθεί η ένταση με την οποία το τραυματικό γεγονός του χωρισμού επηρεάζει τη ζωή του/της. Με τον καιρό και για όσο διαρκεί η θεραπεία θα χτιστεί ένα προστατευτικό πλαίσιο που θα το βοηθήσει να προχωρήσει τη ζωή του.

Φαρμακευτική αγωγή

Εφόσον κριθεί απαραίτητο μπορεί να χρησιμοποιηθεί επικουρικά και φαρμακευτική αγωγή. Η φαρμακευτική αγωγή είναι απαραίτητη σε περιπτώσεις οξείας κατάθλιψης μετά από έναν χωρισμό ώστε να ρυθμιστούν οι νευροδιαβιβαστές του ατόμου. Η ρύθμιση των νευροδιαβιβαστών θα βοηθήσει το άτομο ώστε να επανέλθει σιγά σιγά σε φυσιολογικούς ρυθμούς και να ξαναχτίσει μια νέα πραγματικότητα, μιας και λόγο της κατάθλιψης οι νοητικές αλλά και σωματικές του/της λειτουργίες θα είναι σε επίπεδα κάτω και από τα επίπεδα συντήρησης.

Βιβλιογραφικές Αναφορές:

1. Breakup. (2019, September 01). Retrieved January 22, 2023, from goodtherapy.org/learn-about-therapy/issues/breakup
2. Dodgson, L. (2018, January 8). Breaking up with someone can feel like physical pain - here's how the end of a relationship affects us psychologically. Retrieved January 22, 2023, from businessinsider.com/break-up-psychology-2018-1
3. Field, T. (2011). Romantic breakups, heartbreak and bereavement—romantic breakups. Psychology, 02(04), 382-387. doi:10.4236/psych.2011.24060
4. Goldsmith, B. (2018, August 6). Top 10 reasons for relationship break-ups. Retrieved January 22, 2023, from psychologytoday.com/us/blog/emotional-fitness/201808/top-10-reasons-relationship-break-ups
5. Greenberg, M. (2011, April 17). The neuroscience of relationship breakups. Retrieved January 22, 2023, from psychologytoday.com/intl/blog/the-mindful-self-express/201104/the-neuroscience-relationship-breakups
6. Greenberg, M. (2016, March 29). This is your brain on a breakup. Retrieved January 22, 2023, from psychologytoday.com/us/blog/the-mindful-self-express/201603/is-your-brain-breakup
7. Holder, A. (n.d.). The psychological effects of a breakup. Retrieved January 22, 2023, from letsmend.com/posts/the-psychological-effects-of-a-breakup
8. Iyer, K. (2022, April 11). The Psychology of Breakups. Retrieved January 22, 2023
9. Rhoades, G. K., Kamp Dush, C. M., Atkins, D. C., Stanley, S. M., & Markman, H. J. (2011). Breaking up is hard to do: The impact of unmarried relationship dissolution on Mental Health and Life Satisfaction. Journal of Family Psychology, 25(3), 366-374. doi:10.1037/a0023627
10. Schwarzbaum, S. (2020, November 28). Why Do Couples Break up?: Couples Counseling Associates. Retrieved January 22, 2023, from couples-counseling-now.com/why-couples-break-up/
11. Smith, S. (2021, December 14). 20 common reasons for relationship break-ups. Retrieved January 22, 2023, from marriage.com/advice/relationship/why-do-people-breakup/