Ενισχύοντας την προσπάθεια: Συμβουλευτική για την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας

Η ευεργετική επίδραση της άσκησης και της φυσικής δραστηριότητας έχει πλέον επιβεβαιωθεί από ένα μεγάλο αριθμό ερευνών, παρόλα αυτά η απουσία φυσικής δραστηριότητας έχει λάβει διαστάσεις επιδημίας στις σύγχρονες κοινωνίες.

Τα αρνητικά αποτελέσματα αυτής της τάσης είναι φανερά,  ειδικά μετά τους περιορισμούς κατά την επιδημία του covid τα τελευταία δύο χρόνια. Είναι πολλά τα στοιχεία που αποδεικνύουν την συσχέτισή καθιστικού τρόπου ζωής και αυξημένου κινδύνου για έναν μεγάλο αριθμό ασθενειών όπως καρδιακές ασθένειες, ορισμένους τύπους καρκίνου και πρόωρης θνητότητας.

Αντίστοιχα, σημαντικά είναι και τα στοιχεία που επιβεβαιώνουν τον προστατευτικό ρόλο της άσκησης στην Ψυχική Υγεία και τις νοητικές λειτουργίες, όπως για παράδειγμα στη μνήμη. Παρόλες όμως αυτές τις αποδείξεις πολλά άτομα δεν καλύπτουν καθημερινά την ελάχιστη φυσική δραστηριότητα που απαιτείται για να πετύχουν τα μέγιστα αποτελέσματα στην υγεία τους.  

Εάν και οι πρόγονοι μας κυνηγοί και συλλέκτες τροφής περνούσαν την περισσότερη ημέρα κινούμενοι μονο και μόνο για να εξασφαλίσουν τροφή και κατάλυμα, στη σύγχρονη κοινωνία η φυσική δραστηριότητα δεν είναι τόσο απαραίτητη.

Αντιθέτως  η μοντέρνα κοινωνία έχει «μηχανευτεί» τρόπους για να κρατήσει την φυσική δραστηριότητα μακριά από την καθημερινή ζωή λόγω της αυξημένης χρήσης των αυτοματισμών στο σπίτι αλλά και στην εργασία. 

Είναι αρκετή μία απλή σύσταση;

Οι πρόσφατες έρευνες έχουν δείξει ότι η απλή ιατρική συμβουλή για αύξηση της φυσικής δραστηριότητας, χωρίς επιπλέον υποστήριξη και παρακολούθηση είναι αναποτελεσματική. Επομένως απαιτείται ενα πιο δομημένο συμβουλευτικό πλάνο.

Ως συνέπεια αυτού πολλοί διεθνείς οργανισμοί εχουν προτείνει την ένταξη της συμβουλευτικής φυσικής δραστηριότητας στην πρωτοβάθμια φροντίδα ως μέτρο προληπτικής ιατρικής.

Στην πραγματικότητα όταν τα άτομα προσπαθούν να εντάξουν τη φυσική δραστηριότητα στην καθημερινότητα τους αντιμετωπίζουν εμπόδια σε πολλαπλά επίπεδα. Τα εμπόδια αυτά μπορεί να είναι ατομικά (πχ έλλειψη χρόνου), κοινωνικά (έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης), περιβαντολογικά (π.χ εγκαταστάσεις άσκησης)  αλλα και σε επίπεδο πολιτικής (π.χ ώρες μαθήματος φυσικής αγωγής).

Οι παρεμβάσεις και τα προγράμματα που έχουν ως στόχο την υιοθέτηση και διατήρηση επαρκούς φυσικής δραστηριότητας επικεντρώνονται κυρίως στο ατομικό επίπεδο και έχουν μικτά αποτελέσματα. Σε κάποιες περιπτώσεις έχουν προταθεί παρεμβάσεις που επικεντρώνονται στο φυσικό περιβάλλον για την ενίσχυση της φυσικής δραστηριότητας (π.χ πεζοδρόμια, ποδηλατόδρομοι) ενώ σε άλλες έχουν προταθεί αλλαγές στην πολιτική όπως για παράδειγμα ενίσχυση της Φυσικής Αγωγής στην Εκπαίδευση.

Παρόλα αυτά η συμβουλευτική άσκησης αποτελεί μία σημαντική ευκαιρία για την αλλαγή του τρόπου ζωής ως μέτρου πρόληψης. 

Τι έδειξαν έρευνες για την επίδραση της Συμβουλευτικής άσκησης, στην φυσική δραστηριότητα

Ερευνες έχουν δείξει ότι σε άτομα με χαμηλά επίπεδα φυσικής δραστηριότητας που δέχονταν υπηρεσίες συμβουλευτικής άσκησης, η φυσική δραστηριότητα στον ελεύθερο χρόνο τους αυξήθηκε σε ποσοστό περίπου 10% σε σχέση με ομάδες ελέγχου.

Η συμβουλευτική φυσικής δραστηριότητας ήταν ιδιαίτερα επωφελής σε άτομα με ισχυρούς παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου, σε παχύσαρκους και σε άτομα με μη φυσιολογικά επίπεδα γλυκόζης.

Μοντελα Συμβουλευτικής:

Η μετάβαση από τον καθιστικό τρόπο ζωής σε έναν περισσότερο δραστήριο δεν είναι εύκολη διαδικασία και πολλές φορές απαιτεί εξειδικευμένη υποστήριξη.Εχουν προταθεί διάφορα μοντέλα μέχρι τώρα για την συμβουλευτική άσκησης με κάποια να έχουν καλύτερα αποτελέσματα από άλλα.

Φαίνεται ότι αυτά που έχουν πιο θετικά αποτελέσματα  είναι όσα λειτουργούν σε διαφορετικά επίπεδα και συμπεριλαμβάνουν την συμβουλευτική που αφορά την άσκηση και την συμβουλευτική που αφορά την συμπεριφορά.

Ετσι με έναν σύμβουλο εξειδικευμένο στην φυσική δραστηριότητα η διαδικασία περνάει από διαφορετικά στάδια όπως:

1. Ξεκινά με κάποια αντικειμενική αξιολόγηση της φυσικής δραστηριότητας

2.  Περιλαμβάνει επιστημονική καθοδήγηση όσον αφορά  τον όγκο, τύπο, και ένταση της δραστηριότητας από τον ειδικό άσκησης ή γιατρό.

3. Δημιουργείται και συμφωνείται ανάμεσα στο σύμβουλο και τον συμβουλευόμενο ένα σχέδιο δράσης και τίθενται  συγκεκριμένοι και εξατομικευμένοι στόχοι δραστηριότητας.

4.  Η προσπάθεια αυτή υποστηρίζεται συμβουλευτικά με διάφορους τρόπους και τεχνικές και  περιλαμβάνει τον εντοπισμό των εμποδίων στην υιοθετηση του προγράμματος φυσικής δραστηριότητας και την  αντιμετώπιση τους στα διάφορα επίπεδα π.χ ατομικό (έλλειψη χρόνου) κοινωνικό (κοινωνική υποστήριξή) ή στο επίπεδο της κοινότητας ( ευκαιρίες και διαθέσιμοι χώροι για φυσική δραστηριότητα).

5. Τέλος  συχνά ακολουθεί ένας σχεδιασμός επαναληπτικών συναντήσεων και υπενθυμίσεων με τελικό στόχο την παραμονή σε ένα πρόγραμμα φυσικής δραστηριότητας.    

Τα στάδια αυτά δεν ακολουθούνται γραμμικά, η επαναξιολόγηση μπορεί να απαιτείται σε τακτικά χρονικά διαστήματα, καθώς ενδέχεται να έχουμε την αναμενόμενη βελτίωση της φυσικής κατάστασης αλλά και κάποιο πισωγύρισμα που μπορεί να οφείλεται σε αλλαγές συνηθειών, στις καιρικές συνθήκες ή ακόμα και σε κάποια ασθένεια.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερή η πολυπλοκότητα της συμβουλευτικής άσκησης και οι πολλοί και διαφορετικοί παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπόψη.

Οι δύο άξονες στους οποίους κινείται η συμβουλευτική άσκησης

Από τα στοιχεία αυτά μπορούμε να διακρίνουμε ότι η συμβουλευτική για την ενισχυση της φυσικής δραστηριότητας κινείται σε δύο άξονες:

Ο πρώτος αφορά τον καθορισμό της κατάλληλης άσκησης (τύπος/ένταση/συχνότητα κλπ) σε κάθε περίπτωση σύμφωνα με τις ατομικές ανάγκες του πελάτη  και απαιτεί εξατομικευμένη  αξιολόγηση από τον κατάλληλο ειδικό άσκησης.

Ο δεύτερος στον καθορισμό της κατάλληλης συμβουλευτικής παρέμβασης η οποία θα βοηθήσει το άτομο να υπερνικήσει τα εμπόδια ατομικά, κοινωνικά, περιβαλλοντολογικά ή άλλα. Η συμβουλευτική σε αυτή την περίπτωση έχει την ευκαιρία να αντίλησει τεχνικές από ένα μεγάλο εύρος προσεγγίσεων οι οποίες μόνες τους ή σε συνδυασμό μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα στις ανάγκες του ατόμου.

Οι προσεγγίσεις που έχουν αναγνωριστεί και χρησιμοποιηθεί έως τώρα για παρόμοιες παρεμβάσεις είναι κυρίως η γνωστική συμπεριφορική, η ψυχοδυναμική, η ανθρωπιστική, η κοινωνική, η συστημική και άλλες,  με κάθε μία από αυτές να λειτουργεί  με διαφορετικές προοπτικές και σε διαφορετικό επίπεδο ερμηνείας χρησιμοποιώντας διαφορετική επιστημολογία. 

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η αλλαγή τρόπου ζωής και η αύξηση των επιπέδων φυσικής δραστηριότητας είναι ένα δύσκολο θέμα που απαιτεί προσεκτική και  διεπιστημονική προσέγγιση για να έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα,επομένως η υποστήριξη στην προσπάθεια αυτή από κάποιον ειδικό στη συμβουλευτική άσκησης είναι σημαντική.

ONLINE Σεμινάριο χαμηλού κόστους στο PSYVERSITY: Ο ρόλος της άσκησης στην ψυχική υγεία και οι στρατηγικές ένταξής της στην καθημερινότητα - Στο σεμινάριο αναλύουμε τα οφέλη της άσκησης, θέτουμε στόχους, εξετάζουμε την ετοιμότητα μας για αλλαγή και φτιάχνουμε ένα πλάνο ένταξης της άσκησης στην καθημερινότητά μας.

Βιβλιογραφία

1. Berra K, Rippe J, Manson JE. Making Physical Activity Counseling a Priority in Clinical Practice: The Time for Action Is Now. JAMA. 2015 Dec 22-29;314(24):2617-8. doi: 10.1001/jama.2015.16244. PMID: 26662069.
2. Cotterill S. & Breslin G. (2017). Sport and exercise psychology : practitioner case studies. John Wiley & Sons. 
3. Lanier JB, Bury DC, Richardson SW. Diet and Physical Activity for Cardiovascular Disease Prevention. Am Fam Physician. 2016 Jun 1;93(11):919-24. PMID: 27281836.
4. Park AH, Zhong S, Yang H, Jeong J, Lee C. Impact of COVID-19 on physical activity: A rapid review. J Glob Health. 2022 Apr 30;12:05003. doi: 10.7189/jogh.12.05003. PMID: 35493780; PMCID: PMC8979477.