Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας

Η Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας (Borderline Personality Disorder) είναι μια ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από ένα έντονο μοτίβο αστάθειας όσον αφορά τη ρύθμιση και τη διαχείριση του συναισθήματος, των διαπροσωπικών σχέσεων, την οριοθέτηση της έκδηλης παρορμητικότητας καθώς και την εικόνα του εαυτού.

Η έναρξη των συμπτωμάτων τοποθετείται στην εφηβεία ή στη πρώιμη ενήλικη ζωή του ατόμου. Έρευνες έχουν δείξει ότι η διαταραχή επηρεάζει περίπου το 2% του γενικού πληθυσμού με αναλογία το 75% των ατόμων που θα εκδηλώσουν την εν λόγω διαταραχή να είναι γυναίκες και το 25% άνδρες.

Διαγνωστικά κριτήρια της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας

Σύμφωνα με την American Psychiatric Association και το DSM-5 για να διαγνωστεί ένα άτομο με οριακή διαταραχή προσωπικότητας θα πρέπει να πληροί τουλάχιστον πέντε από τα παρακάτω κριτήρια:

• Απεγνωσμένες προσπάθειες αποφυγής της πραγματικής ή φαντασιωμένης εγκατάλειψης.
• Πρότυπο ασταθών και εντόνων διαπροσωπικών σχέσεων οι οποίες χαρακτηρίζονται από ακραίες εναλλαγές μεταξύ της εξιδανίκευσης και της απαξίωσης.
• Διαταραχή της ταυτότητας: καταφανώς και επίμονα ασταθής εικόνα ή αίσθηση τον εαυτού.
• Παρορμητικές συμπεριφορές σε τουλάχιστο δυο τομείς που πιθανό να είναι και αυτοκαταστροφικές όπως για παράδειγμα υπερφαγικά επεισόδια, επικίνδυνη οδήγηση, κατάχρηση ουσιών, υπερβολικά έξοδα, έντονη και επικίνδυνη σεξουαλική δραστηριότητα.
• Υποτροπιάζουσα αυτοκτονική συμπεριφορά, χειρονομίες ή απειλές ή αυτοτραυματισμοί.
• Συναισθηματική αστάθεια οφειλόμενη σε έκδηλη αντιδραστικότητα της διάθεσης (π.χ. έντονη επεισοδιακή δυσφορία, ευερεθιστότητα ή άγχος που διαρκούν συνήθως λίγες ώρες και σπανιότερα περισσότερο από λίγες μέρες.
• Χρονιά αισθήματα ματαιότητας.
• Έντονος θυμός ή δυσκολία ελέγχου του θυμού (π.χ. συχνές εκδηλώσεις οργής εντάσεις, επανειλημμένοι διαπληκτισμοί).
• Παροδικός, συνδεόμενος με στρες, παρανοειδής ιδεασμός ή βαριά αποσυνδετικά συμπτώματα.

Δεν αντιμετωπίζει βεβαίως κάθε άτομο με οριακή διαταραχή προσωπικότητας όλα τα παραπάνω συμπτώματα ενώ υπάρχουν και σημαντικές διαφορές όσον αφορά την ένταση και τη συχνότητα εμφάνισης των συμπτωμάτων.

Τα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας διακατέχονται από το αίσθημα της αστάθειας σχεδόν σ’ όλες τις βασικές πτυχές την ζωής τους δηλαδή όσον αφορά στην εικόνα του εαυτού τους, τη συμπεριφορά τους, τα συναισθήματά τους και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις.

Ζουν στα όρια και βιώνουν τα πάντα σε υπερθετικό βαθμό. Ο ψυχικός τους κόσμος ακροβατεί από την έκρηξη των συναισθημάτων στο αίσθημα του κενού χωρίς ενδιάμεσες ήπιες καταστάσεις. Δεν έχουν συγκεκριμένη εικόνα του εαυτού τους, αλλάζουν συνεχώς γιατί νιώθουν ότι είναι ανίκανοι να αποκτήσουν συγκεκριμένη ταυτότητα με αποτέλεσμα πολλές φορές να ετεροκαθορίζονται.

Τα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας ενώ τις περισσότερες φορές είναι έξυπνα και δημιουργικά, είναι πιθανό να μη καταφέρουν να ξεδιπλώσουν τα ταλέντα και τις ικανότητές τους και συχνά εγκαταλείπουν τις σπουδές τους ή εργάζονται σε εργασίες κατώτερες των δυνατοτήτων τους.

Ο κυριότερος φόβος τους είναι ο φόβος της εγκατάλειψης γι’ αυτό και ακροβατούν ανάμεσα σε αισθήματα εξιδανίκευσης και απαξίωσης σε σχέση με τους άλλους. Ειδικότερα στις στενές διαπροσωπικές τους σχέσεις παρερμηνεύουν τα συναισθήματα των άλλων απέναντί τους. Εξιδανικεύουν άτομα με τα οποία έχουν στενή συναισθηματική σχέση και εξαρτώνται απ' αυτά όπως με ένα μέλος της οικογένειας, με ένα σύντροφο ή ένα φίλο.

Μια όμως συνηθισμένη αρνητική αντίδραση ή κριτική από τη πλευρά αυτών των ατόμων όπως συμβαίνει σε κάθε σχέση παρερμηνεύεται, θεωρείται ως απόρριψη, πυροδοτεί το φόβο της εγκατάλειψης και πιθανό να καταλήγει σε υπερβολικές εκρήξεις θυμού και κατά συνέπεια το άλλο άτομο από ιδανικός φίλος ή σύντροφος μετατρέπεται στα μάτια τους σ’ ένα απειλητικό πρόσωπο που τους επικρίνει και τους απορρίπτει.

Όταν ξεκινούν μια σχέση επειδή δυσκολεύονται να εμπιστευτούν δημιουργούν καταστάσεις έντασης και προσάπτουν στο σύντροφό τους ανυπόστατους, χαρακτηρισμούς και κατηγορίες που πολλές φορές δεν ευσταθούν αλλά σχετίζονται κυρίως με τους δικούς τους φόβους εγκατάλειψης και υποτίμησης.

Στη προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν και να διαχειριστούν την έκρηξη των συναισθημάτων τους καταφεύγουν σε αυτοκτονικές σκέψεις, σε αυτοτιμωρητικές συμπεριφορές όπως χαράκωμα των χεριών ή σε καταχρήσεις. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι ο κίνδυνος αυτοκτονίας σ’ αυτή τη κατηγορία ασθενών είναι μεγαλύτερος συγκριτικά με άλλες διαταραχές προσωπικότητας.

Αίτια της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας.

Αν και τα ακριβή αίτια της συγκεκριμένης διαταραχής δεν είναι γνωστά, έρευνες έχουν δείξει ό,τι γενετικοί, οικογενειακοί και κοινωνικοί παράγοντες αυξάνουν τη πιθανότητα εμφάνισης και εξέλιξης της διαταραχής.

Αυτοί οι παράγοντες είναι οι εξής:

Οικογενειακό ιστορικό.
Άτομα που στο στενό οικογενειακό τους περιβάλλον έχουν ένα μέλος όπως γονέα ή δίδυμο αδερφό που έχει διαγνωστεί με Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας έχουν περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν και οι ίδιοι τη διαταραχή λόγω κοινών γενετικών παραγόντων.

Δομή και Λειτουργία τον εγκέφαλου.
Μελέτες έχουν δείξει ότι άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας εμφανίζουν δυσλειτουργίες στο τμήμα εκείνο του εγκεφάλου που καθορίζει τον έλεγχο των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς. Όμως δεν έχει αποδειχθεί μέχρι σήμερα αν αυτές οι δυσλειτουργίες οδήγησαν στην εμφάνιση της διαταραχής ή προκλήθηκαν απ’ αυτή.

Κοινωνικοί – Οικογενειακοί Παράγοντες.
Περίπου το 70% των ατόμων με οριακή διαταραχή προσωπικότητας έχουν βιώσει συναισθηματική, σεξουαλική ή σωματική κακοποίηση ως παιδιά.

Άλλα σοβαρά αίτια πιθανόν να είναι το ασταθές, επικριτικό ή κακοποιητικό οικογενειακό περιβάλλον, τυχόν πρόωρος ή βίαιος αποχωρισμός από τη μητέρα ή το φροντιστή κατά τη παιδική ηλικία καθώς και ελλιπή μητρική ή πατρική φροντίδα και παραμέληση.

Αντιμετώπιση οριακής διαταραχής προσωπικότητας.

Η ψυχοθεραπεία αποτελεί τη πλέον κατάλληλη θεραπεία για την εν λόγω διαταραχή είτε ατομική ,είτε ομαδική όπου ο θεραπευόμενος αλληλοεπιδρά με άλλα άτομα και μαθαίνει να σχετίζεται αρμονικά μαζί τους.

Δεν έχει εγκριθεί κανένα φάρμακο που να στοχεύει στη θεραπεία της οριακής διαταραχής προσωπικότητας κάθε αυτής όμως αν κριθεί αναγκαίο μπορεί να χορηγηθούν φάρμακα για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων όταν είναι έντονα.

Η θεραπεία σχημάτων στην Οριακή διαταραχή

Μια μορφή ψυχοθεραπείας η αποτελεσματικότητα της οποίας έχει τεκμηριωθεί και ερευνητικά για τις περιπτώσεις της οριακής διαταραχής προσωπικότητας, της χρόνιας κατάθλιψης και άλλων χρόνιων διαπροσωπικών δυσκολιών είναι η Θεωρία Σχημάτων.

Η Θεραπεία Σχημάτων αποτελεί μια νέα προσέγγιση η οποία εισήχθη από τον Dr Jeffrey Young και συνδυάζει στοιχεία από το γνωσιακό-συμπεριφοριστικό μοντέλο, από τη θεωρία Δεσμού του J. Bowlby και από τη ψυχοδυναμική προσέγγιση.

Ο Dr Jeffrey Young υποστήριζε ότι κάποια δυσλειτουργικά σχήματα δημιουργούνται όταν δεν έχουν καλυφθεί κυρίες συναισθηματικές ανάγκες του ατόμου κατά τη παιδική ηλικία όπως ασφάλεια, αγάπη, εμπιστοσύνη, αποδοχή, αυτονομία, φροντίδα, κατανόηση. Τα σχήματα αυτά που δημιουργούνται πρώιμα ως αποτέλεσμα τραυματικών παιδικών εμπειριών μπορεί να αποτελούν τον πυρήνα των διαταραχών της προσωπικότητας.

Προκειμένου να εξηγηθεί και να αναλυθεί η ψυχική κατάσταση των ασθενών έχει αναπτυχθεί η έννοια των επιπέδων λειτουργίας (modes). Επίπεδα λειτουργίας είναι η κατάσταση στην οποία βρίσκεται το άτομο σε μια δεδομένη χρονική στιγμή.

Τα επίπεδα λειτουργίας που χαρακτηρίζουν τα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας είναι τέσσερα και είναι τα εξής:

Το Εγκαταλελειμμένο παιδί.
Σ’ αυτό το επίπεδο έχουμε να διαχειριστούμε το ευάλωτο παιδί που υποφέρει. Νιώθει αβοήθητο, φοβισμένο, εγκαταλελειμμένο, ανάξιο και πιστεύει ότι ανά πάσα στιγμή κάτι τρομερό θα συμβεί και δε θα υπάρχει κάνεις να το βοηθήσει.

Το θυμωμένο – παρορμητικό παιδί.
Ο θυμός και η οργή είναι το χαρακτηριστικό αυτού του επιπέδου λειτουργίας. Τα άτομα αυτά εμφανίζονται εξοργισμένα, ανεξέλεγκτα, επιθετικά, προσβλητικά εκδηλώνοντας πολλές φορές το θυμό τους με ανάρμοστο και παρορμητικό τρόπο θεωρώντας ότι έτσι θα καλύψουν πρώιμες ακάλυπτες συναισθητικές τους ανάγκες.

Ο Τιμωρητικός γονέας.
Σ’ αυτό το επίπεδο λειτουργιάς το άτομο με οριακή διαταραχή προσωπικότητας λειτουργεί σαν τιμωρητικός γονέας. Υιοθετεί και αφομοιώνει τη λεκτική κακοποίηση του ενός ή και των δυο γονέων ή άλλων σημαντικών φροντιστών κατά τη παιδική του ηλικία. Επικρίνει τον εαυτό του και θεωρεί ότι πρέπει να τιμωρηθεί για όλα τα λάθη του και για ό,τι άσχημο έκανε κατά τη γνώμη του, όπως για παράδειγμα το ό,τι εξέφρασε κάποια συναισθηματική του ανάγκη ή επιθυμία που οι φροντιστές του του είχαν απαγορέψει στο παρελθόν. Θεωρεί ό,τι είναι ένα κακό, ελαττωματικό, ανάξιο, άσχημο άτομο. Μερικές φορές τα συναισθήματα αυτά είναι τόσο έντονα που μπορεί να νιώθει ότι δεν θα έπρεπε καν να υπάρχει.

Ο Απόμακρος Προστάτης.
Σ’ αυτό το επίπεδο λειτουργίας το άτομο πιθανόν να εκδηλώσει από-προσωποποίηση, κενότητα, ανία, ή να συμπεριφέρεται με υποτακτικό τρόπο προκειμένου να αποφύγει οποιαδήποτε πιθανή απόρριψη ή αποδοκιμασία.

Επειδή τα προηγούμενα τρία επίπεδα συνοδεύονται με έντονα συναισθήματα που μπορεί να είναι αφόρητα όταν ενεργοποιείται αυτός ο τρόπος λειτουργίας το άτομο αποκόβεται από τις συναισθηματικές του ανάγκες και απομονώνεται για να μη πληγωθεί.

Μερικές φορές για να το πετύχει αυτό είναι πιθανό να καταφύγει σε αυτοτραυματικές συμπεριφορές, κατάχρηση ουσιών – αλκοόλ ή σε βουλιμικά – υπερφαγικά επεισόδια.

Σκοπός της θεραπείας Σχημάτων είναι να αναπτυχθεί στο οριακό άτομο η πλευρά του Υγιούς ενήλικα. Σ’ αυτό το επίπεδο το άτομο μπορεί να διαχειριστεί τα συναισθήματα του με ισορροπία και να λύσει τα προβλήματα του με ικανοποιητικό τρόπο.

Επειδή όμως πολλά γεγονότα κατά τη παιδική του ηλικία δεν εξελίχθηκαν ομαλά δεν κατάφερε να αναπτύξει αυτή τη πλευρά κατά την ενήλικη ζωή με αποτέλεσμα να διακυβεύεται η ψυχική του ισορροπία.

Ο θεραπευτής υποκαθιστά κατά κάποιο τρόπο το γονεϊκό πρότυπο και βοηθάει το θεραπευόμενο να μάθει πράγματα που δεν κατάφερε να μάθει κατά τη παιδική του ηλικία. Απαραίτητη προϋπόθεση για να συμβεί αυτό είναι η ανάπτυξη μιας σταθερής θεραπευτικής σχέσης όπου το άτομο θα νιώθει συναισθηματική ασφάλεια έτσι ώστε να μπορέσει να ανοιχτεί σταδιακά και να εκφράζεται χωρίς το φόβο της αποδοκιμασίας ή της απόρριψης.

Ο θεραπευτής προσπαθεί να καταλάβει τον θεραπευόμενο και να τον ενισχύσει χωρίς επίκριση έτσι ώστε να μάθει να εμπιστεύεται και να ανακτήσει το αίσθημα της συναισθηματικής ασφάλειας και σταθερότητας που δεν καλύφθηκε κατά τη παιδική του ηλικία.

Διδάσκει στο θυμωμένο παιδί λειτουργικούς τρόπους διαχείρισης των εντόνων συναισθημάτων χωρίς να καταφεύγει σε εκρήξεις οργής.

Βοηθάει το θεραπευόμενο να αποβάλλει το τιμωρητικό κομμάτι του εαυτού του.

Στοχεύει σταδιακά στο να συνειδητοποιήσει ο θεραπευόμενος ό,τι ο απόμακρος προστάτης δεν του χρειάζεται καθώς η τιμωρητική του πλευρά θα εξαφανίζεται και δεν θα κατακλύζεται από αρνητικά συναισθήματα.

Ο ειδικός χρησιμοποιεί διάφορες μεθόδους για την επιτυχή έκβαση της θεραπείας όπως βιωματικές, γνωστικές και συμπεριφορικές τεχνικές.

Ο συνδυασμός αυτών των τεχνικών οδηγεί στο να δημιουργήσει ο θεραπευόμενος μια θετική εικόνα του εαυτού του, να μάθει να διαχειρίζεται ικανοποιητικά τα προβλήματά του, και να μπορεί να διακρίνει ποιους να εμπιστεύεται και ποιους όχι και έτσι να εξελίξει και να υιοθετήσει το επίπεδο του υγιούς ενήλικα.

 

Βιβλιογραφία
1) Schema Therapy for Borderline. Personality Disorder ARNOUD ARNTZAND HANNIE VAN GENDEREN.
2) American Psychiatric Association.Διαγνωστικά κριτήρια από DSM-5.
3) Θεραπεία Σχημάτων: JEFFREY E. YOUNG,JANET S. KLOSKO, MARJORIE E.WEISHAAR.
4) Schema Therapy A Practitioner’s Guide JEFFREY E. YOUNG, JANET
S. KLOSKO, MARJORIE E.WEISHAAR.
5) Borderline Personality Disorder. Howard E. Lewine, MD Harvard Medical School
6) Borderline Personality Disorder Symptoms and Causes Cleveland Clinic.