Όταν αγαπάμε

Ο Goodall to 1986 κάνοντας μία έρευνα για να μελετήσει τις σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ των χιμπατζήδων κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ατομικότητα δεν έχει φτάσει ακόμα στα κατώτερα θηλαστικά.

Για παράδειγμα η μητέρα ποντικίνα δείχνει φροντίδα στα μικρά της, αλλά δεν μπορεί να τα ξεχωρίσει μεταξύ τους. Για την ανθρώπινη κοινωνική ζωή αυτό το ζήτημα είναι κεφαλαιώδους σημασίας.

Για τον κάθε άνθρωπο ο συγκεκριμένος πατέρας, η συγκεκριμένη μητέρα, ο συγκεκριμένος σύντροφος, τα συγκεκριμένα παιδιά, όλοι αυτοί είναι αναντικατάστατοι. Αυτός είναι ο λόγος που είμαστε μοναδικά ευάλωτοι, εάν δηλαδή κάποιος από αυτούς πάθει κάτι η συναισθηματική αναστάτωση θα είναι μεγάλη.

Η μαγεία λοιπόν των ανθρώπινων σχέσεων είναι ότι δεν αισθανόμαστε συναισθήματα μόνο απέναντι σε άλλα άτομα του είδους μας, αλλά και απέναντι σε συγκεκριμένα άτομα.

Οι σημαντικοί άνθρωποι στη ζωή μας δεν εκπληρώνουν απλώς ρόλους (γονιός, βρέφος, σεξουαλικός σύντροφος) αλλά γίνονται και μοναδικά άτομα. Οι γονείς μας δεν είναι απλώς οι γονείς μας, αλλά οι δικοί μας, οι συγκεκριμένοι γονείς μας, ο πατέρας κι η μητέρα μας. Τα παιδιά δεν είναι απλώς απόγονοι που πρέπει να φροντίσουμε αλλά μοναδικά άτομα. Για τους σεξουαλικούς συντρόφους υπάρχει η λαχτάρα για ένα συγκεκριμένο και μοναδικό άτομο.

Το 1978 ο Freedman πραγματοποίησε μία έρευνα 100.000 Αμερικανών ζητώντας τους να απαντήσουν τι θεωρούν σχεδόν ταυτόσημο με την ευτυχία. Δεν απάντησαν ούτε τα νιάτα, ούτε την υγεία, ούτε την εξουσία, ούτε το χρήμα, αλλά την αγάπη.

Οι εξελικτικές προσεγγίσεις για τον δεσμό και την αγάπη

Πολλοί θεωρητικοί προσπάθησαν να μιλήσουν για την αγάπη.

Ο Δαρβίνος το 1872 υπέθεσε ότι το αγκάλιασμα του βρέφους είναι μια αντιστοιχία του χαδιού των ενηλίκων.

Σύμφωνα με τον Freud ο έρωτας στην ενήλικη ζωή είναι μία επιστροφή στην πρωταρχική αγάπη που είχε το βρέφος με τη μητέρα.

Σύμφωνα με τον Bowlby, ο δεσμός του βρέφους με τη μητέρα σχηματίζει ενα πλαίσιο για τις ερωτικές σχέσεις της ενήλικης ζωής. Ο δεσμός εξασφαλίζει μηχανισμούς συμπεριφοράς και το βαθμό που θα εμπιστέυεται το βρέφος τα άλλα άτομα. Η συνολική ασφάλεια, η αφοσίωση, η τρυφερότητα που λαμβάνει είναι σημαντικά για την κοινωνικοποίηση και την ανάπτυξη του. Αν αυτά αποτύχουν κατά την παιδική ηλικία μπορεί το άτομο να βιώνει μια συνολικότερη ανασφάλεια και αμφιβολία στις διαπροσωπικές του σχέσεις καθώς μεγαλώνει. Ο Bowlby ονομάζει τη δημιουργία ενός δεσμού έρωτα, τη διατήρησή του αγάπη και την απώλεια του θρήνο. Οι πιο έντονες ανθρώπινες συγκινήσεις αναδύονται κατά τη δημιουργία ενός δεσμού, στη διατήρηση, στη διακοπή και στην ανανέωση.

Στο γονεικό πλαίσιο η μητέρα και ο πατέρας ερωτεύονται το βρέφος και αυτό κατα τη Winnicott είναι που τους κάνει να αντέξουν την αναστάτωση που προκαλεί η ανατροφή των παιδιών.

Οι πρώτες στιγμές κατά τη γέννηση ενός παιδιού είναι μοναδικές. Η εμπειρία του να σε αγαπούν και να σε φροντίζουν μπορεί να είναι πολύ σημαντική στην ικανότητα να γίνει κανείς στην ενήλικη ζωή καλός σύντροφος και γονιός.

Οι πρώιμες εμπειρίες αναπληρώνονται από τις μεταγενέστερες.

Σύμφωνα με τους Shaver, Hazan και Bradshaw (1988) ο έρωτας δεν είναι απλώς ένας παραλληλισμός της δημιουργίας δεσμού στην βρεφική ηλικία, αλλά βασίζεται ψυχολογικά στα ίδια θεμέλια. Η φροντίδα για το άτομο που είμαστε ερωτευμένοι βασίζεται στις ίδιες δομές φροντίδας που δεχτήκαμε οι ίδιοι.

Στον έρωτα δημιουργούνται δομές αμοιβαίας υποστήριξης. Η φροντίδα λοιπόν είναι ένα στοιχείο σημαντικό που στον γάμο μπορεί να είναι το πιο ευάλωτο, όταν ένας σύντροφος νιώθει ότι ο άλλος δεν τον φροντίζει πια.

Η σεξουλικότητα των ενηλίκων τείνει να αναπαράγει τις δομές του βρεφικού δεσμού.

Οι άνθρωποι είναι τα μόνα θηλαστικά, των οποίων τα όργανα θηλασμού προβάλλονται τόσο έντονα, και δεν είναι τυχαίος ο ρόλος που παίζουν τα στήθη ως στοιχεία ερεθισμού για τους άντρες, τα ίδια στήθη από τα οποία θήλασαν ως βρέφη.

Ο ερωτευμένος εγκέφαλος

Σήμερα με εργαλείο του Λειτουργικού Μαγνητικού Τομογράφου (fMRI) είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ποια σημεία του εγκεφάλου ενεργοποιούνται όταν ερωτευόμαστε.

Όταν ένας ερωτευμένος αντικρίζει το πρόσωπο του ανθρώπου με τον οποίο νιώθει τον έρωτα ενεργοποιείται κατά κύριο λόγο στον εγκέφαλο το σύστημα της ντοπαμίνης (π.χ. υποθάλαμος). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να ενεργοποιείται το σύστημα της ανταμοιβής, δηλαδή η επανάληψη της εκάστοτε συμπεριφοράς. Όταν ενεργοποιείται αυτό το σύστημα το μόνο που θέλουμε είναι η ένωση με τον άλλον.

Παράλληλα δραστηριοποιούνται κι άλλες περιοχές όπως η νήσος που αφορά στο συναίσθημα και την επεξεργασία σωματο - αισθητικών ερεθισμάτων, καθώς επίσης και περιοχές που σχετίζονται με την προσοχή, την κοινωνική νόηση και την αυτό-εικόνα (π.χ. ινιακός φλοιός, θάλαμος).

Αντίθετα, η αμυγδαλή που σχετίζεται με αρνητικά συναισθήματα και με τον φόβο και ο προμετωπιαίος φλοιός που έχει να κάνει με κανόνες που πρέπει να ακολουθήσουμε, με τη λογική και με τη λήψη αποφάσεων έχουν μειωμένη δραστηριότητα.

Το πιο καθοριστικό ρόλο παίζει η αδρεναλίνη. Η ύπαρξή της προκαλεί πολύ έντονες σωματικές αντιδράσεις. Αυξάνεται η αρτηριακή πίεση, νιώθουμε την καρδιά μας να χτυπάει δυνατά, έχουμε ενοσχλήσεις στο στομάχι, μπορεί να μειωθεί η ανάγκη για ύπνο ή για φαγητό.

Παρατηρώντας πάλι στον μαγνητικό τομογράφο τον εγκέφαλο ανθρώπων που έχουν απορριφθεί βλέπουμε δραστηριότητα σε 3 περιοχές: στην ίδια περιοχή που βρίσκεται η ρομαντική αγάπη. Συνεχίζουμε δηλαδή να θέλουμε όλο και πιο πολύ το άτομο που μας απέρριψε. Το σύστημα της ανταμοιβής και των κινήτρων γίνεται πιο δραστήριο όταν δεν μπορούμε να έχουμε αυτό που θέλουμε. Βρέθηκε επίσης ενεργοποίηση σε ένα τμήμα που σχετίζεται με τον υπολογισμό του κέρδους και της ζημίας. Ο ερωτευμένος άνθρωπος αναρωτιέται τι έχει χάσει. Είναι το ίδιο σύστημα που ενεργοποιείται όταν πρόκειται να πάρουμε μεγάλα ρίσκα κι αποφάσεις.

Τέλος βρέθηκε δραστηριότητα στο σύστημα που σχετίζεται με τους ισχυρούς δεσμούς προς το άλλο άτομο. Σύμφωνα με την Helen Fisher η αγάπη μοιάζει με την εξάρτηση αφού έχει όλα της τα χαρακτηριστικά.

Σκεφτόμαστε συνέχεια το άλλο άτομο, εστιάζουμε σε αυτό, διαστρέφεις την πραγματικότητα, είσαι έτοιμος να πάρεις μεγάλα ρίσκα. Θεωρεί ότι η ρομαντική αγάπη είναι μία από τις πιο εθιστικές "ουσίες" στον πλανήτη.

Υπάρχει η "χημεία";

Η Helen Fisher προσπάθησε να μελετήσει αν υπάρχει κάποια βιολογική εξήγηση όταν ερωτευόμαστε έναν συγκεκριμένο άνθρωπο.

Τα συστήματα της σεξουαλικής ορμής (τεστοστερόνη), της ρομαντικής αγάπης (ντοπαμίνη, σεροτονίνη, νορεπινεφρίνη) και της προσκόλλησης (ωκυτοκίνη, βαζοπρεσσίνη) βρίσκονται σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους, όχι όμως πάντα.

Αυτά τα συστήματα κάθε φορά συναντιούνται με την προσωπικότητα που έχει ο καθένας από εμάς.

Πραγματοποιώντας έρευνα σε 100.000 ανθρώπους βρήκε ότι σε όλους ενεργοποιούνται τα παραπάνω συστήματα. Ομώς κάποιο πάντα θα υπερισχύει.

Οι άνθρωποι που κινούνται περισσότερο με βάση την ντοπαμίνη τείνουν να είναι ενθουσιώδεις, δημιουργικοί, ζωνταντοί και κατά την Helen Fisher έλκονται από ανθρώπους που είναι σαν αυτούς.

Αυτοί στους οποίους κυριαρχεί το σύστημα της σεροτονίνης δεν φοβούνται αλλά είναι προσεκτικοί, ακολουθούν τους κοινωνικούς κανόνες, τους αρέσει το πρόγραμμα κι η ρουτίνα. Σε αυτήν την περίπτωση οι άπιστοι φίλοι δεν γίνονται αποδεκτοί, και έλκονται από παρόμοια άτομα.

Αυτοί στους οποίους υπερισχύει η τεστοστερόνη τείνουν να είναι αναλυτικοί, εφευρετικοί, προσανατολισμένοι σε στόχους κι έλκονται από άτομα αντίθετα απ΄αυτά.

Στο τελευταίο σύστημα των οιστρογόνων και της ωκυτοκίνης οι άνθρωποι τείνουν να βλέπουν τα πράγματα πιο ολιστικά, χρησιμοποιούν τη φαντασία τους, έχουν υψηλότερη ενσυναίσθηση και κάνουν μακροπρόθεσμα σχέδια. Αυτός ο τύπος ταιριάζει με όλα τα υπόλοιπα συστήματα. Οι γυναίκες παγκοσμίως τείνουν να βρίσκονται σε αυτήν την κατηγορία γιατί έχουν περισσότερα οιστρογόνα και γι αυτό αρκετές φορές είναι πιο ευφάνταστες.

Έτσι κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν πάρα πολλά τμήματα του εγκεφάλου που μας κατευθύνουν κάθε φορά για το ποιο άτομο μέσα στο πλήθος είναι για εμάς. Και πότε φτάνουμε στην αγάπη; Ο τρόπος με τον οποίο τα αγαπημένα μας πρόσωπα παίρνουν ιδιαίτερη σημασία, οφείλεται στον συνδυασμό ωκυτοκίνης με την ντοπαμίνη, κατά τη διάρκεια του ρομαντικού έρωτα..

Βιβλιογραφία

Keith Oatley and Jennifer.M.Jenkins.(1996). Understanding Emotions
Helen E. Fisher.(2005). Why We Love: The Nature and Chemistry of Romantic Love
Helen E. Fisher.(2010). Why Him? Why Her?: How to Find and Keep Lasting Love
John Bowlby.(1983). Attachment