Γνωρίζεις τις ανάγκες σου;

«Γνωρίζεις τις ανάγκες σου;»
Mια φαινομενικά απλή ερώτηση που για πολλούς από εμάς έχει μια φαινομενικά απλή απάντηση, στην οποία συχνά δεν εστιάζουμε αρκετά την προσοχή μας.

Ένας σημαντικός, όμως, σταθμός κατά τη διάρκεια του ταξιδιού μας προς την αυτογνωσία είναι η επίγνωση και η επαφή με τις ανάγκες μας. Το να γνωρίζω τις ανάγκες μου με οδηγεί σε μια καλύτερη επαφή με τα συναισθήματά μου και κατ' επέκταση θωρακίζει την ψυχική μου υγεία.

Θεωρία ιεράρχησης αναγκών

Πολλοί ψυχολόγοι ασχολήθηκαν με τις ανθρώπινες ανάγκες. Μια αρκετά γνωστή θεωρία είναι του Abraham Maslow, ο οποίος ιεράρχησε τις ανάγκες μας με τη μορφή μιας πυραμίδας. Τα χαρακτηριστικά της κλίμακας των αναγκών είναι ότι από τη βάση προς τα πάνω προχωρούμε από τις ισχυρότερες προς τις λιγότερο ισχυρότερες.

Η δράση μιας ανώτερης ανάγκης εκδηλώνεται, όταν ικανοποιηθεί για αρκετό καιρό η προηγούμενή της στην κλίμακα.

Οι φυσιολογικές ανάγκες είναι καθαρά βιολογικές και αποτελούν το υπόβαθρο για την εκδήλωση οποιασδήποτε ανώτερης ανάγκης. Ακολουθούν οι ψυχολογικές ανάγκες, όπως είναι η ανάγκη για ασφάλεια, για κατοχή, για αγάπη και εκτίμηση.

Ο θεμελιωτής της προσωποκεντρικής προσέγγισης, Carl Rogers, μίλησε για την ανάγκη που έχει το άτομο για θετική κρίση ή εκτίμηση από τους άλλους και την ανάγκη για αυτο-εκτίμηση.

Αυτές οι τάσεις μαθαίνονται νωρίς στην παιδική ηλικία και η μη ικανοποίηση αυτών των αναγκών οδηγεί σε απογοήτευση ή σε συγκρούσεις.

Φαίνεται όμως ότι η θεωρία της ιεράρχησης των αναγκών εμπλουτίστηκε και ανακατασκευάστηκε από μεταγενέστερους ερευνητές.

Η ιεράρχηση δεν είναι στατική, αλλά σε ένα βαθμό κοινωνικά συνδεδεμένη, γεγονός που φάνηκε ιδιαίτερα με τις επιπτώσεις της πανδημίας και της κοινωνικής αποστασιοποίησης.

Η απομόνωση που βιώσαμε φαίνεται - σύμφωνα με σύγχρονες έρευνες - να άλλαξε την προτεραιότητα των αναγκών μας.

Όπως και να έχει όμως, με όποια σειρά και να εμφανίζονται, οι ανάγκες μας είναι εκεί: να μας υπενθυμίσουν την ανθρώπινη υπόστασή μας, να μας προσανατολίσουν προς τα συναισθήματα μας, όταν μια ανάγκη μας καλύπτεται ή παραμένει ακάλυπτη.

Βασικές ψυχολογικές ανάγκες κατά τον Μarshall Rosenberg

Ο ψυχολόγος και συγγραφέας Μarshall Rosenberg (2015) εστιάζει περισσότερο στις ψυχολογικές βασικές ανάγκες που όλοι έχουμε. Αναφέρει χαρακτηριστικά την ανάγκη μας για φυσική φροντίδα όπως είναι το άγγιγμα, η ξεκούραση, το νερό, η κίνηση, η άσκηση, η σεξουαλική έκφραση, η προστασία από καθετί που απειλεί τη ζωή.

Επίσης, αναφέρει την ανάγκη μας για πνευματικότητα, για παιχνίδι, δηλαδή για γέλιο και για διασκέδαση και για αυτονομία, δηλαδή να επιλέγουμε τα όνειρά μας, τους στόχους και τις αξίες μας.

Επιπλέον, τονίζει την ανάγκη μας για απόδοση τιμής όπως είναι να τιμούμε τη δημιουργία της ζωής και τα όνειρα που εκπληρώθηκαν, αλλά και την ανάγκη μας να τιμούμε τις απώλειες.

Τέλος, υπογραμμίζει την ανάγκη για αλληλεξάρτηση που συνδέεται με τις ανάγκες για αγάπη, εμπιστοσύνη, νοιάξιμο, ειλικρίνεια, ζεστασιά, κατανόηση, σεβασμό και συναισθηματική ασφάλεια, όπως και την ανάγκη για ακεραιότητα, δηλαδή για αυθεντικότητα, δημιουργικότητα και νόημα.

Ο ίδιος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι στη ρίζα των συναισθημάτων μας βρίσκονται οι ανάγκες μας.

Όταν μια ανάγκη μου δεν καλύπτεται, ίσως νιώσω άγχος, ανυπομονησία, απελπισία, απόγνωση, θυμό, ενόχληση, μοναξιά, στενοχώρια, ντροπή ή νευρικότητα.

Αντίθετα, όταν οι ανάγκες μου καλύπτονται, νιώθω γαλήνη, ευγνωμοσύνη, ζωντάνια, ικανοποίηση, ανακούφιση, συγκίνηση, χαρά και περηφάνια. Επίσης, νιώθω πλήρης και αισθάνομαι αυτοπεποίθηση.

Τι με εμποδίζει να έρθω σε επαφή με τις ανάγκες μου; 

Αρχικά, μας εμποδίζουν οι σκέψεις αυτοεπίκρισης. Κρίνουμε διαρκώς τον εαυτό μας, διότι έχουμε συνηθίσει να εστιάζουμε κυρίως στα μειονεκτήματά μας. Δεν επιτρέπουμε πολλές φορές να καταλάβουμε την ανάγκη μας πίσω από το συναίσθημά μας και αυτό μας κρατά μπλοκαρισμένους, μπερδεμένους και ανήμπορους να βγούμε από ένα φαύλο κύκλο μειονεξίας.

Όταν λέμε «πρέπει» στον εαυτό μας: Ο Rosenberg τονίζει πως αυτή η λέξη είναι «βίαιη» κατά κάποιο τρόπο, γιατί απειλεί την αυτονομία μας, δηλαδή την πολύ ισχυρή ανάγκη μας για επιλογή. Μας αποσυντονίζει και διακόπτει την επαφή με τον εαυτό μας. Λέγοντας «πρέπει» στον εαυτό μας τον κάνουμε να ζει μηχανικά.

Πώς μπορώ να έρθω σε επαφή με τις ανάγκες μου;

H συμβουλευτική και η ψυχοθεραπεία είναι ένας δρόμος που ακολουθώντας τον, μπορώ να επαναπροσδιορίσω τον εαυτό μου και να αξιολογήσω την συμπεριφορά μου με βάση τις ανάγκες μου.

Αντικαθιστώ το «πρέπει να...» με το «επιλέγω να...». Για παράδειγμα λέω στον εαυτό μου: «Επιλέγω να κόψω το κάπνισμα, διότι έχω ανάγκη να αισθάνομαι υγιής».

Συνδέω το συναίσθημα με την ανάγκη μου. Για παράδειγμα λέω: «Aισθάνομαι νευρικότητα, διότι έχω ανάγκη για ξεκούραση».

Η επαφή με τις ανάγκες μου και τα συναισθήματά μου με βοηθάει να δω ξεκάθαρα τι χρειάζεται ο εαυτός μου. Και όταν δω τι χρειάζομαι, δηλαδή ποια είναι η ανάγκη μου, τότε μπορώ να φροντίσω να την επικοινωνήσω και στους άλλους αλλά και στον ίδιο μου τον εαυτό. Με αυτό τον τρόπο αυξάνω τις πιθανότητες να την καλύψω.

Όταν έχω επίγνωση των αναγκών μου, στρέφω την συμπεριφορά μου σε ενέργειες αυτοφροντίδας, αυτοσυμπόνοιας και αυτοσυγχώρεσης.

Και οι τρεις αυτές έννοιες δίνουν πνοή ανακούφισης και απαλύνουν άμεσα ορισμένα έντονα συμπτώματα στρες και άγχους. Η αυτοφροντίδα με βοηθάει να έχω μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Η αυτοσυμπόνοια μου δίνει τη δυνατότητα να δω τον εαυτό μου μέσα από το πρίσμα της κατανόησης και η αυτοσυγχώρεση να δω ποια ανάγκη μου ήθελα να καλύψω με μια συμπεριφορά για την οποία τώρα μετανιώνω.

Μπορούμε να ξεκινήσουμε να εστιάζουμε στις ανάγκες μας και στην εγκυρότητα των συναισθημάτων μας, αφού η ψυχική μας υγεία αξίζει σίγουρα την ύπαρξη και την εφαρμογή και των τριών αυτών εννοιών.

Βιβλιογραφία 

Κωσταρίδου - Ευκλείδη, Α. (1999) Ψυχολογία Κινήτρων, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα.
Matias, T. et. al (2020) Human needs in Covid-19 isolation, Journal of Health Psychology 2020, Vol. 25(7) 871–882.
Rosenberg, M. (2015) Μη βίαιη επικοινωνία - Η γλώσσα της καρδιάς, Εκδόσεις Κοντύλι.