Ο Οπτιμισμός είναι Πεσιμισμός

Ο όρος αισιοδοξία ή οπτιμισμός προέρχεται από τη λατινική λέξη optimum, που σημαίνει «καλύτερο». Ένα άτομο χαρακτηρίζεται ως αισιόδοξο, καθόσον παρουσιάζει προσδοκίες για θετικά αποτελέσματα σε ποικίλες καταστάσεις (Bruininks & Malle, 2005), ενώ ένα απαισιόδοξο άτομο προβάλλει ως επί το πλείστον αρνητικές προσδοκίες.

Ο όρος απαισιοδοξία ή πεσιμισμός προέρχεται από τη λατινική λέξη pessimus («χειρότερος») (Gillham et al., 2001).

Πρωτοψυχολόγοι - Φιλόσοφοι όπως ο Ντεκάρτ, ο Σόπενχαουερ, ο Φρόυντ, ο Νίτσε και ο Γουίλιαμ Τζέιμς εστίασαν εκτενώς στη διχοτόμηση του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν τον κόσμο. Η οπτιμιστική φιλοσοφική άποψη του Ντεκάρτ (17ος αιώνας) αποτυπώνεται από την πεποίθησή του ότι η ανθρώπινη μεθοδολογική εφαρμογή μπορεί να ξεκλειδώσει τα μυστήρια του κόσμου μας.

Η φιλοσοφική αισιοδοξία του Αλεξάντερ Πόουπ (18ος αιώνας) πηγάζει από την άποψή του για τη διασύνδεση της ανθρώπινης καλοσύνης με το σύμπαν. Ομοίως, η θεωρία του «καλύτερου κόσμου» του Λάιμπνιτς (18ος αιώνας) περιγράφει τη διασύνδεση της αισιοδοξίας με το σύμπαν. Ο Λάιμπνιτς χρησιμοποίησε τον όρο «optimus», ώστε να περιγράψει τις άπειρες δυνατότητες, τις οποίες ο Θεός προσφέρει στους ανθρώπους, επιτρέποντάς τους να κατανοήσουν και να επωφεληθούν αναλόγως (Chang, 2021).

Την ίδια περίοδο, ο Βολταίρος, ο Χιουμ και ο Καντ αντιτάχθηκαν στις φιλοσοφικές απόψεις του Πόουπ και του Λάιμπνιτς αναφορικά με τον οπτιμισμό.

Ισχυρίστηκαν ότι η χρήση της λογικής, ως βάσης για την κατανόηση του σύμπαντος, αποκλείει την ύπαρξη οπτιμισμού και πεσιμισμού.

Η φιλοσοφία του Χέγκελ (19ος αιώνας) υποδηλώνει οπτιμιστικές απόψεις για την ιστορία της ανθρωπότητας και πεσιμιστικές, σε σχέση με τις ασυνείδητες τάσεις των ανθρώπων για κυριαρχία και σύγκρουση (Chang, 2021).

Την ίδια χρονική περίοδο, η φιλοσοφία του Σοπενχάουερ καταδεικνύει βαθιές πεσιμιστικές απόψεις, υποστηρίζοντας ότι ο κόσμος μας πρέπει να είναι ο χειρότερος από όλους τους δυνατούς κόσμους— αλλιώς δεν θα υπήρχε καθόλου. Πίστευε ότι υπάρχει τόσο πολύς αναπόφευκτος πόνος, σωματικός και ψυχολογικός— που ξεπερνά κατά πολύ τις στιγμές ευχαρίστησης. Σύμφωνα με τον Σοπενχάουερ, το κύριο υπαρξιακό κίνητρο των ανθρώπων πηγάζει από τις προσπάθειές τους να αποκρύψουν τον πόνο μέσω δραστηριοτήτων ευχαρίστησης.

Ομοίως, ο Νίτσε φαίνεται να συμφωνούσε με τον Σόπενχαουερ για το τι παρακινεί τους ανθρώπους: το ασυνείδητο (επιθυμία) και η αναπαράσταση. Η φιλοσοφία του Νίτσε αναφορικά με το ανούσιο της ύπαρξης, σε συνδυασμό με την ερμηνεία του ως προς την ελληνική «Τραγωδία», ως μια πεσιμιστική αντίληψη του αναπόφευκτου, αισιόδοξα προάγει την αυτεπίγνωση και τις δυνατότητες του ατόμου επίτευξης μεγαλείου.

Ο Φρόυντ στα μεταγενέστερα κείμενά του παρουσίασε πεσιμιστικές απόψεις για το μέλλον της ανθρωπότητας. Υποστήριξε ότι η ασυνείδητη επιθετικότητα των ανθρώπων τους καταδικάζει σε σύγκρουση, με αποτέλεσμα τον αφανισμό (π.χ. παγκόσμιοι πόλεμοι).

Παρουσίασε τον εαυτό του ως ούτε οπτιμιστή, ούτε πεσιμιστή. Ισχυρίστηκε ότι οι άνθρωποι μπορούν να επιτύχουν ατομικό μεγαλείο, αρκεί να ακολουθούν τις ασυνείδητες παρορμήσεις τους· συνειδητοποιώντας τες μέσω της ψυχανάλυσης. Η άποψη του Τζέιμς ήταν παρόμοια με του Φρόυντ: υποστήριξε ότι η αισιοδοξία και η απαισιοδοξία εντοπίζονται στις ατομικιστικές αντιλήψεις (Chang, 2001).

Ένας διάλογος μεταξύ Οπτιμισμού και Πεσιμισμού

Μια φορά κι έναν καιρό, η Θάλασσα γέννησε δύο... γιους, σκέφτηκε ο κόσμος. Κάποιοι αντιτάχθηκαν στον ανδρισμό τους. Άλλοι τους είδαν διαφορετικά. Άλλοι χωριστά: ένας γιος και μια κόρη. Δύο κόρες... Αλλά ο κόσμος άλλαξε...:

«Θα τα προφέρουμε…»

Όχι ότι τους ένοιαζε πραγματικά...

Χίλια χρόνια αργότερα:

Ήταν μεσημέρι. Ηλιόλουστο. Κι οι δύο στον ουρανό γλιστρούσαν, ανάμεσα στα σύννεφα...

Όπως συνήθως, οι «θαλασσογενείς» κάθονταν ο ένας απέναντι του άλλου:

Οπτιμισμός: "Με κλίμακα από το μηδέν έως το δέκα, πόσο εκτιμάς αυτά τα σύννεφα;"

Πεσιμισμός: "Άντε πάλι...", ο Οπτιμισμός σχεδόν γέλασε.

Είναι το σπίτι μου.

Οπτιμισμός: "Λοιπόν;"

Πεσιμισμός: "Λοιπόν;"

Οπτιμισμός: "Αυτό πρέπει να είναι δεκάρι!". Ο Πεσιμισμός πάγωσε για λίγο.

Πεσιμισμός: "Αυτή είναι η βάση μου."

Οπτιμισμός: "Και η δική μου", απάντησε γοργά.

Πεσιμισμός: "Πρόβλημά σου!"

Οπτιμισμός: "Είναι εντάξει να μην σου αρέσει να κάθεσαι μόνος."

Πεσιμισμός: "Μου αρέσει!"

Οπτιμισμός: "Με κλίμακα από το μηδέν έως το δέκα, πόσο εκτιμάς να κάθεσαι μόνος;"

Πεσιμισμός: "Γιατί να εκτιμώ το να κάθομαι μόνος;"

Οπτιμισμός: "Είπες ότι σου αρέσει."

Πεσιμισμός: "Και;"

Οπτιμισμός: "Δεν εκτιμάς κάτι που σου αρέσει;"

Πεσιμισμός: "Επέτρεψέ μου να σου πω μια ιστορία…

Υπήρχαν δύο οντότητες. Και οι δύο ζούσαν στο ίδιο μέρος. Και οι δύο έπαιζαν μόνοι τους. Μιλούσαν για τη ζωή μερικές φορές. Κυρίως λογομαχώντας. Φαινόταν ότι η μία οντότητα δεν χρειαζόταν την άλλη για να υπάρχει. Ωστόσο, μια μέρα ή νύχτα -ανάλογα ποιον ρωτάς-, παρουσιάστηκε μια τρίτη οντότητα. Και είπε:

«Αύριο, ένας θα πεθάνει».

Ήταν κι οι δυο σοκαρισμένοι. Προσπάθησαν να ρωτήσουν, αλλά τίποτα. Ο ένας ένιωθε μουδιασμένος. Ο άλλος... διαφορετικός. Ο ένας έμενε ακίνητος. Ο άλλος στριφογύριζε.

Την επόμενη μέρα, η ανατολή του ηλίου επανέφερε τη φωνή:

«Αύριο, ένας θα πεθάνει».

Προσπάθησαν να ρωτήσουν, αλλά τίποτα. Ο ένας ένιωθε μουδιασμένος. Ο άλλος... διαφορετικός. Ο ένας έμενε ακίνητος. Ο άλλος στριφογύριζε.

Ο Πεσιμισμός ρώτησε: "Πώς πιστεύεις ότι τελειώνει η ιστορία;"

Οπτιμισμός: "Δεν ξέρω."

Πεσιμισμός: "Κανείς δεν μπορεί να ξέρει τι θα συμβεί αύριο, ακόμα κι αν δείχνει σίγουρος για το μέλλον. Άλλωστε, ο θάνατος για κάποιους είναι λάθος, για άλλους είναι σπίτι…"

Ο Πεσιμισμός σχετίζεται περισσότερο με τον θάνατο (Simmons, 2021) και ο Οπτιμισμός με τη ζωή. Πράγματι, η απαισιοδοξία συνδέεται με το άγχος και την κατάθλιψη (Arslan & Yıldırım, 2021) και η κατάθλιψη με τον θάνατο (Barnett et al., 2018). Ενώ, η αισιοδοξία προβάλλει κάποιον γεμάτο ζωή.

Η αγάπη για τη ζωή ισοδυναμεί με φόβο θανάτου;

Φόβος να χάσει κανείς την καλή ζωή που έχει;

Ή μήπως η αγάπη για τη ζωή σε βαθύτερο επίπεδο σχετίζεται με την αποδοχή του θανάτου;

Παν μέτρον Άριστον -όλα με μέτρο, αποφεύγοντας τα άκρα-, έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες. Μια αισιόδοξη απαισιοδοξία, ώστε να προβληθεί η αγάπη για τη ζωή και η αποδοχή του θανάτου ως ολοκλήρωση ταυτόχρονα; Πράγματι, η αρχαία ελληνική φιλοσοφία αντανακλά πτυχές απαισιοδοξίας.

Η άποψη του Νίτσε για την απαισιοδοξία συνδέει την προ-σωκρατική απαισιοδοξία με τη ρομαντική απαισιοδοξία του Σοπενχάουερ, θεωρώντας την απαισιοδοξία της Ελληνικής Τραγωδίας ως μέσο προβολής του εναγκαλισμού της ζωής (Agarwala, Pessimism in Nietzsche; Μαγρίνι, 2020). 

Ο Πεσιμισμός είναι Οπτιμισμός

Και οι δύο οντότητες προβάλλουν μελλοντικές προσδοκίες: μια υποκειμενική αντίληψη για το τι θα συμβεί στη συνέχεια (Scheier & Carver, 2018; Hecht, 2013).

Πράγματι, το μόνο βέβαιο αποτέλεσμα της ζωής είναι ο θάνατος. Αρνητικές προσδοκίες του τι θα επακολουθήσει συχνά προκαλούν άγχος, δυσφορία και συμπτώματα κατάθλιψης (Nolen-Hoeksema et al., 2008; Nolen-Hoeksema, 2000).

Η αίσθηση του θανάτου ως ολοκλήρωση μπορεί να σημαίνει αποδοχή της ζωής— αποδοχή του εαυτού (Bairaktaris, 2021)— αυθεντικότητα στη ζωή, μια αισιόδοξη προσδοκία της απαισιοδοξίας.

Παν μέτρον Άριστον!

 

Βιβλιογραφικές Πηγές

Agarwala, A., PESSIMISM IN NIETZSCHE.

Arslan, G. and Yıldırım, M., 2021. Coronavirus stress, meaningful living, optimism, and depressive symptoms: A study of moderated mediation model. Australian Journal of Psychology, 73(2), pp.113-124.

Barnett, M.D., Anderson, E.A. and Marsden III, A.D., 2018. Is death anxiety more closely linked with optimism or pessimism among older adults?. Archives of Gerontology and Geriatrics, 77, pp.169-173.

Bairaktaris, K.E., 2021. The Philosophical Psychology of Self-Wholeness. Independently Published.

Bruininks, P. and Malle, B.F., 2005. Distinguishing hope from optimism and related affective states. Motivation and emotion, 29(4), pp.324-352.

Chang, E.C., 2001. Optimism & pessimism: Implications for theory, research, and practice. American Psychological Association.

Gillham, J.E., Shatté, A.J., Reivich, K.J. and Seligman, M.E., 2001. Optimism, pessimism, and explanatory style.

Hecht, D., 2013. The neural basis of optimism and pessimism. Experimental neurobiology, 22(3), p.173.

Magrini, J., 2020. Nietzsche's reading of the Pandora myth: Pessimism, hope, and the tragic art of the Greeks. Journal of Philosophical Investigations, 14(32), pp.117-133.

Nolen-Hoeksema, S., 2000. The role of rumination in depressive disorders and mixed anxiety/depressive symptoms. Journal of abnormal psychology, 109(3), p.504.

Nolen-Hoeksema, S., Wisco, B.E. and Lyubomirsky, S., 2008. Rethinking rumination. Perspectives on psychological science, 3(5), pp.400-424.

Scheier, M.F. and Carver, C.S., 2018. Dispositional optimism and physical health: A long look back, a quick look forward. American Psychologist, 73(9), p.1082.

Simmons, B., 2021. A thousand pleasures are not worth a single pain: The compensation argument for Schopenhauer's pessimism. European Journal of Philosophy, 29(1), pp.120-136.