Τι ψυχολογικές βλάβες μπορεί να αφήσει ένας πόλεμος;

Με αφορμή τον πόλεμο που εξελίσσεται αυτή την στιγμή σε μια γειτονική χώρα, την Ουκρανία, θα αναφερθούμε στις ψυχολογικές βλάβες που μπορεί να αφήσει μια τέτοια κατάσταση στους ανθρώπους που τη βιώνουν και είναι μάρτυρες αυτής της φρίκης.

Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες

Μέχρι πολύ πρόσφατα, οι κάτοικοι της Ουκρανίας ζούσαν μια κανονική ζωή αλλά αυτό άλλαξε απότομα όταν μέσα σε λίγες μέρες, είδαν τη χώρα τους να περικυκλώνεται από τον στρατό μιας άλλης χώρα.

Ωστόσο, πέρα απο τον φόβο και την αβεβαιότητα που βιώνουν, αντιμετωπίζουν και δυσκολίες σε βασικούς πόρους όπως ρεύμα, φαγητό και νερό και προβλήματα επικοινωνίας με αγαπημένα πρόσωπα. Όλα αυτά συνεπάγονται την εμφάνιση αρνητικών συναισθημάτων, καθώς η δημοκρατία και η ελευθερία απειλούνται.

Μέχρι στιγμής, περίπου 2,5 εκατομμύρια Ουκρανοί έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια, τις πόλεις και τις δουλειές τους έχοντας περιορισμένους πόρους ως πρόσφυγες και είναι αβέβαιοι για το μέλλον κάτι που προκαλεί στρες και είναι επιζήμιο για την ψυχική τους υγεία.

Υπάρχει άφθονη έρευνα ότι τέτοιες δύσκολες εμπειρίες μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρές συνέπειες, όπως Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (ΔΜΤΣ). Η ΔΜΤΣ είναι ένα είδος αγχώδους διαταραχής που αρχικά είχε συσχετιστεί με βετεράνους πολέμου.

Η έρευνα έχει δείξει ότι οποιοδήποτε γεγονός ή σειρά γεγονότων που έχει έντονη αρνητική επίδραση στον οργανισμό ή δημιούργησε έντονο φόβο μπορεί να προκαλέσει ΔΜΤΣ.

Η ΔΜΤΣ μπορεί να αναπτυχθεί έπειτα από ένα τραυματικό ή στρεσογόνο συμβάν ή έπειτα από μια παρατεταμένη επαναλαμβανόμενη τραυματική εμπειρία όπως η κακοποίηση, ένας πόλεμος, μια φυσική καταστροφή ή κάποιο ατύχημα.

Όταν συμβεί ένα στρεσογόνο γεγονός, ο οργανισμός πυροδοτεί μια σειρά χημικών αλλαγών ως μηχανισμό επιβίωσης. Σε κάποιους μπορεί αυτό να οδηγήσει σε υπερβολική έκκριση αδρεναλίνης και άλλων ορμονών με αποτέλεσμα αλλαγές σε κάποια δίκτυα του εγκεφάλου.

Από τη βιβλιογραφία, φαίνεται ότι υπάρχουν κάποιοι προδιαθεσικοί παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη ΔΜΤΣ όπως το ιστορικό κατάθλιψης ή άλλης ψυχικής νόσου και στοιχεία της προσωπικότητάς.

Τα συμπτώματα του ΔΜΤΣ περιλαμβάνουν τρομακτικές και ρεαλιστικές αναδρομές του τραύματος, επαναβίωση του τραυματικού γεγονότος, ενοχλητικές σκέψεις, πεσμένη διάθεση και συναισθήματα θυμού και ενοχής, δυσφορία, συμπτώματα πανικού, αδυναμία ύπνου ή διακεκομμένο ύπνο και εφιάλτες, καθώς και αποφυγή καταστάσεων που θυμίζουν το τραύμα.

Επιπλέον, συχνά μπορεί να δημιουργηθούν και γνωστικά ελλείμματα όπως έλλειψη συγκέντρωσης και προσοχής.

Ο επιπολασμός αυτών των καταστάσεων είναι υψηλότερος σε ανθρωπογενείς καταστροφές όπως πολέμους από ό,τι, για παράδειγμα, σε φυσικές καταστροφές και προφανώς τα παιδιά είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε τέτοιου είδους καταστάσεις.

Φανταστείτε τον τρόμο που αντιμετωπίζει ένα παιδί όταν βρίσκεται σε ένα σκοτεινό υπόγειο, βλέποντας τα πρόσωπα των γονιών του να προσεύχονται να μην χτυπήσει ο επόμενος πύραυλος το κτήριό τους και καθώς προσπαθούν να καταλάβουν γιατί συμβαίνουν όλα αυτά και από τη μια στιγμή στην άλλη αναγκάζονται να χάσουν την παιδική τους ανεμελιά.

Αυτά τα παιδιά συχνά φοβούνται τόσο πολύ που δεν μπορούν να φύγουν από το πλευρό των γονιών τους ακόμα και όταν δεν βρίσκονται πλέον σε άμεσο κίνδυνο (άγχος αποχωρισμού).

Τι να ΜΗΝ περιμένω από την ψυχοθεραπεία μου;
3ωρο Online βιωματικό εργαστήριο του PSYCHOLOGY.GR
Θεματικές Ενότητες: Τι είναι για μένα η ψυχοθεραπεία, τι περιμένω από αυτήν τη διαδικασία; | Τι περιμένω από τον ψυχοθεραπευτή μου; | Ποια είναι τα όριά της ψυχοθεραπείας; | Πώς αντιλαμβάνομαι αν με ωφελεί ή αν τη χρησιμοποιώ ως άλλοθι για να μένω στην ουσία στάσιμος;

Το τραύμα μπορεί επίσης να μεταφερθεί από τους γονείς στα σημερινά και μελλοντικά παιδιά τους μέσω λεπτών αλλά κληρονομικών αλλαγών στο γονιδίωμα και μέσω έκθεσης στο συνεχές άγχος των γονιών τους που προκαλείται από την εμπειρία του πολέμου.

Με αυτόν τον τρόπο, τα δεινά μπορούν να μεταδοθούν στις επόμενες γενιές.

Το παιδικό τραύμα αυξάνει επίσης την πιθανότητα πολλών προβλημάτων ψυχικής και σωματικής υγείας στην ενήλικη ζωή, όπως η κατάθλιψη, το ΔΜΤΣ, ο χρόνιος πόνος, οι καρδιακές παθήσεις και ο διαβήτης. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό αν τονίσουμε ότι δε θα αναπτύξουν ΔΜΤΣ όλοι όσοι υπομένουν τραύματα.

Οι ατομικές γενετικές διαφορές και η περιβαλλοντική υποστήριξη, καθώς και οι προσωπικές εμπειρίες του παρελθόντος και η εγγύτητα και η σοβαρότητα ενός τραύματος, καθορίζουν το ποιος επηρεάζεται περισσότερο.

Η ΔΜΤΣ φαίνεται ότι επηρεάζει και τις λειτουργικές πεποιθήσεις του θύματος για τον ίδιο του τον εαυτό, τον κόσμο και το μέλλον.

Τέλος, σημαντικές είναι οι μελέτες που δείχνουν ότι τα θύματα τείνουν να ενσωματώνουν τα τραυματικά γεγονότα μέσα στο γενικότερο αντιληπτικό τους σύστημα ή στα σχήματά τους, καθώς και  ότι τα ήδη υπάρχοντα σχήματά τους επηρεάζουν την καινούργια εισερχόμενη πληροφορία που αφορά το τραύμα, κάνοντάς το δυσκολότερο να εντοπίσουν καταστάσεις ασφάλειας καθώς τείνουν να παρουσιάζουν υπεργενικεύσεις στη σκέψη.

Μερικοί άνθρωποι αναρρώνουν και κάποιοι βγαίνουν πιο δυνατοί και πιο ανθεκτικοί ψυχολογικά.

Μάχη ή φυγή;

Αλλά η ανθρώπινη ανοχή για φρικτές εμπειρίες είναι περιορισμένη. Από βιολογικής πλευράς όταν έρθουμε αντιμέτωποι λοιπόν με ένα στρεσογόνο ερέθισμα και πρέπει να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας ώστε να επιβιώσουμε, ο οργανισμός μας ή θα κινητοποιηθεί ή θα παγώσει. Αυτή η αντίδραση είναι η λεγόμενη μάχη-ή-φυγή.

Η καρδιά μας χτυπά πιο γρήγορα, η αρτηριακή πίεση αυξάνεται και οι μύες σφίγγονται, αυξάνοντας τη δύναμη και την ταχύτητα αντίδρασης.

Μόλις παρέλθει ο κίνδυνος, το νευρικό σύστημα ηρεμεί το σώμα μας, μειώνει τον καρδιακό ρυθμό και την αρτηριακή πίεση και επιστρέφει στην κανονική του ισορροπία.

Η ακινητοποίηση συμβαίνει όταν έχουμε βιώσει υπερβολικό άγχος σε μια κατάσταση και παρόλο που ο κίνδυνος έχει περάσει βρισκόμαστε «κολλημένοι».

Το νευρικό σύστημα δεν μπορεί να επιστρέψει στην κανονική του κατάσταση ισορροπίας και δεν μπορεί να προχωρήσει πέρα από το γεγονός.

Αυτό είναι Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες.

Θεραπεία Διαταραχής Μετατραυματικού Στρες

Η ανάρρωση από τη ΔΜΤΣ περιλαμβάνει τη μετάβαση από την ψυχική και συναισθηματική εμπόλεμη ζώνη στην οποία ζείτε ακόμα, βοηθώντας το νευρικό σας σύστημα να «ξεκολλήσει».

Η θεραπεία που προτείνεται για τη Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες είναι η φαρμακοθεραπεία με ηρεμιστικά για τη μείωση του άγχους που ακολουθεί το τραύμα, αντικαταθλιπτικά SSRS σε περίπτωση που το θύμα έχει αναπτύξει κατάθλιψη σε συνδυασμό φυσικά με ψυχοθεραπεία.

Από τις έρευνες φαίνεται ότι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία είναι κατάλληλη για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της διαταραχής αφού βοηθά στη συνειδητοποίηση των αρνητικών μοτίβων σκέψης και την επεξεργασία των δυσάρεστων αναμνήσεων μέσω της σταδιακής έκθεσης σε αυτά και ανακουφίζει το θύμα με τεχνικές χαλάρωσης.

Βιβλιογραφία:

1. American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition (DSM-5), American Psychiatric Association, Arlington, VA 2013
2. Clark, D. A., Beck, A. T., (2010). Cognitive Therapy of Anxiety Disorders, Science and Practice. The Guildford Press, N.Y.
3. Foa, E. B., Steketee, G., & Rothbaum, B. (1989). Behavioral/cognitive conceptualizations of post-traumatic stress disorder. Behavior Therapy, 20, 155–176.
4. Foa, E. B., Zinbarg, R., & Rothbaum, B. O. (1992). Uncontrollability and unpredictability in posttraumatic stress disorder: An animal model. Psychological Bulletin, 112, 218–238.
5. Foa, E. B., & Riggs, D. S. (1993). Post-traumatic stress disorder in rape victims. In J.Oldham, M. B. Riba, & A. Tasman (Eds.), American Psychiatric Press Review of Psychiatry, Vol. 12 (pp. 285– 309). Washington, DC: American Psychiatric Press.
6. Williams, J. M. G. (1996). Depression and the specificity of autobiographical memory. In D. C. Rubin (Ed.), Remembering our past: Studies in autobiographical memory (pp. 244–267). Cambridge, UK: Cambridge University Press.