Tι κάνει επιτυχημένη μια θεραπεία; Ποιές συνθήκες ευνοούν τη θεραπευτική αλλαγή;

Τι κάνει επιτυχημένη μια θεραπευτική σχέση; Ποιά είναι εκείνα τα κυριότερα σημεία που βοηθούν τη θεραπευτική συμμαχία και ευνοούν τη θεραπευτική αλλαγή.

Η ερώτηση αυτή έχει απαντηθεί από τον εκφραστή της προσωποκεντρικής θεραπείας Carl Roger (1956, 1959). Oι απαραίτητες λοιπόν συνθήκες για αποτελεσματικότητα στη θεραπεία αφορούν στις παρακάτω 6 συνθήκες:  

Πρώτη συνθήκη

Αρχικά χρειάζεται δύο πρόσωπα να βρίσκονται σε σύνδεση και όπως συμπλήρωσε σε νεότερο άρθρο του o Rogers το 1959, προσδιόρισε την φύση της σύνδεσης αυτής η οποία θα πρέπει να είναι ψυχολογική.

Η αλλαγή δεν μπορεί να συμβεί παρά μόνο μέσα στην σχέση.

Η σχέση αυτή θα πρέπει να διέρχεται από κάποια χαρακτηριστικά που βρίσκονται στις θεραπευτικές συνθήκες που ακολουθούν. Η σχέση αποτελεί ωστόσο τη βάση για να προχωρήσουμε στις επόμενες συνθήκες -χωρίς αυτήν οι υπόλοιπες δεν έχουν νόημα-. Στο πλαίσιο αυτής της σχέσης πραγματοποιούνται κάποιες αντιληπτικές διαφορές στο πεδίο του άλλου, ο θεραπευόμενος αν και πολλές φορές δεν συνειδητοποιεί αυτήν την επίδραση συχνά την αισθάνεται και αυτό αποτελεί κεντρικής σημασίας παράγοντα στην θεραπευτική αλλαγή.  

Δεύτερη συνθήκη

Το πρώτο πρόσωπο που είναι ο πελάτης, βρίσκεται σε ασυμφωνία, είναι ευάλωτος και ανήσυχος και έρχεται σε ψυχολογική σύνδεση με έναν ζεστό, φροντιστικό και γεμάτο ενσυναίσθηση θεραπευτή. Κάθε άνθρωπος δημιουργεί μια εικόνα για τον εαυτό του, στην οποία δεν καταφέρνει πάντα την ένταξη, ενσωμάτωση των εμπειριών του. Αυτό χαρακτηρίζεται ως ασυμφωνία.

Ο πελάτης γίνεται ευάλωτος, όταν δεν έχει συνειδητοποιήσει την ασυμφωνία αυτή, μεταξύ εμπειρίας και εαυτού. Όταν όμως αισθάνεται έστω και αμυδρά την ασυμφωνία αυτή, δημιουργείται μέσα του ένταση και βιώνει άγχος. Είναι η στιγμή που ο πελάτης είναι σε θέση να αναζητήσει και να βρει βοήθεια. Να δεχθεί βοήθεια. Θα μπορούσαμε να πούμε πως ο πελάτης αντιλαμβάνεται την επιθυμία του για αλλαγή. Αυτή είναι που τον κινητοποιεί στην αναζήτηση της λύσης (Rogers, 1957).  

Τρίτη συνθήκη

Η Τρίτη συνθήκη αφορά στην αυθεντικότητα του θεραπευτή στην θεραπευτική σχέση. Σε αυτό το σημείο ο Rogers (1961), στο άρθρο του "On becoming a person" όπου αναλύει τα χαρακτηριστικά εγκαθίδρυσης μιας βοηθητικής σχέσης θέτει το εξής ερώτημα όσον αφορά στο ρόλο του θεραπευτή:

Μπορώ ως θεραπευτής με κάποιο τρόπο να είμαι τόσο αξιόπιστος, ανεξάρτητος και σε συμφωνία με ένα βαθύτερο νόημα και αυτό να γίνεται αντιληπτό από τον θεραπευόμενο;  

O Rogers συνειδητοποιεί πως για να επιτευχθεί η παραπάνω στάση του θεραπευτή δεν αρκεί μόνο να είναι σε θέση να διατηρεί ένα πλήθος από εξωτερικές συνθήκες όπως συνέπεια στα ραντεβού, εχεμύθεια, και συνεχή θεραπευτική στάση. Κάποιες φορές ο θεραπευτής μπορεί να βιώσει συναισθήματα ενοχλητικά ή μη αποδεκτά σε σχέση με τον θεραπευόμενο αυτό τον καθιστά εκείνη τη στιγμή ως μη αξιόπιστο και σε ασυμφωνία με τον εαυτό του και τον θεραπευόμενο.

Σε αυτήν την περίπτωση το ζητούμενο δεν είναι τόσο να είναι αξιόπιστος ο θεραπευτής αλλά τουλάχιστον να παραμείνει αληθινός. Ο όρος "αυθεντικότητα" που χρησιμοποιεί για να περιγράψει αυτήν την θεραπευτική κατάσταση είναι το ζητούμενο στην θεραπευτική σχέση.

Αφορά στην ικανότητα του θεραπευτή να είναι ανά πάσα στιγμή συνειδητός σε σχέση με τις βαθύτερες πεποιθήσεις και τα συναισθήματά του, μια ικανότητα να είναι βαθειά συνδεδεμένος με τον εαυτό του.

Το επόμενο ερώτημα που τίθεται είναι: Μπορώ να είμαι αρκετά εκφραστικός έτσι ώστε να επικοινωνώ την αλήθεια μου με σαφήνεια; Το νόημα σε αυτό το ερώτημα έχει να κάνει με το ότι όταν ο θεραπευτής βιώνει μη αποδεκτά συναισθήματα που δεν έρχονται σε επαφή με το αντιληπτικό του πεδίο τότε αυτό δυσχεραίνει την γνήσια επαφή και έτσι παρουσιάζονται εμπόδια προς μια βοηθητική σχέση μιας και αυτό γίνεται αντιληπτό από τον θεραπευόμενο και βιώνει τη σχέση ως μη αυθεντική.

Οπότε για να είμαι σε θέση ως θεραπευτής να εκφράσω την αλήθεια μου στον θεραπευόμενο και να είμαι αυθεντικός θα πρέπει να είμαι όσο μπορώ συνειδητός σε σχέση με τις εσωτερικές μου διεργασίες. Αυτή η επίγνωση σε συνάρτηση με την αποδοχή του εαυτού μου δημιουργεί μια αυθεντική και βοηθητική σχέση.  

Οι "στάσεις" που οριοθετούν την αυθεντικότητα, είναι δύο: Η πρώτη αφορά στην αυθεντικότητα της συμπεριφοράς του θεραπευτή, με την έννοια ότι ο θεραπευτής οφείλει να είναι ο εαυτός του, να συμπεριφέρεται φυσιολογικά και αβίαστα, δίχως να κάνει χρήση κάποιου επαγγελματικού ή άλλου προσωπείου (Ποταμιάνος, 1999). Οφείλει να είναι απλός, προσιτός και όχι εγκλωβισμένος στο ρόλο του ειδικού ή του επιστήμονα. Η δεύτερη στάση αφορά στην αρμονία του θεραπευτή με τον εσωτερικό του κόσμο, με την αυτοαντίληψη του, την ικανότητα αυτογνωσίας που θα του επιτρέψει να μην αναμείξει τα δικά του άλυτα προβλήματα μέσα στην θεραπευτική διαδικασία.

Μέσα από διαδικασίες προσωπικής θεραπείας και ανάπτυξης, ο θεραπευτής, δύναται να "μάθει" να κατανοεί καλύτερα τα αισθήματα του απέναντι στους πελάτες και να συναισθάνεται την ψυχική τους κατάσταση διαχωρίζοντας την από την δική του. 

Η τέταρτη συνθήκη

Η τέταρτη πολύ σημαντική συνθήκη αφορά στην ικανότητα του θεραπευτή να βιώνει την άνευ όρων αποδοχή προς τον πελάτη. Αφορά στην ικανότητα εκείνη του θεραπευτή να δέχεται τις αντιλήψεις του θεραπευομένου χωρίς κριτική διάθεση ή συνθήκη αξιολόγησης.

Αυτό που παρουσιάζεται σε αυτό το σημείο είναι το ερώτημα που θέτει ο Rogers (1961). Μπορώ ως θεραπευτής τελικά να δώσω την ελευθερία στον άλλο να υπάρξει με την διαφορετικότητά του; Είμαι αρκετά ασφαλής μέσα στον εαυτό μου ώστε να επιτρέψω στον άλλο να είναι ξεχωριστός  ή νομίζω ότι θα πρέπει να ακολουθήσει την συμβουλή μου και να είναι εξαρτώμενος από εμένα;(Rogers 1954/1967).  

Αυτό σημαίνει ότι θεραπευτής ενδεχομένως θα πρέπει να νιώθει αρκετά ασφαλής με τον εαυτό του έτσι ώστε να είναι σε θέση να επιτρέψει στον θεραπευόμενο να υπάρχει με τον τρόπο που εκείνος επιλέγει με τα θετικά και ενδεχομένως αρνητικά συναισθήματά και τις πεποιθήσεις έτσι ώστε να μπορεί να βιώσει την άνευ όρων αποδοχή του ιδιαίτερου κόσμου του θεραπευόμενου.

Αν ο θεραπευτής επιτρέψει στον εαυτό του να εισέλθει πλήρως στο κόσμο του πελάτη τότε οποιαδήποτε επιθυμία για κριτική και αξιολόγηση εξαφανίζεται και έτσι η άνευ όρων αποδοχή επιτυγχάνεται.

Η άνευ όρων αποδοχή εμπεριέχει επίσης την ικανότητα του θεραπευτή να βιώσει θετικά συναισθήματα για τον θεραπευόμενο που δεν περιορίζονται σε ένα επαγγελματικό και τυπικό πλαίσιο. Τέτοια θετικά συναισθήματα μπορεί να περιλαμβάνουν  ζεστασιά, νοιάξιμο, ενδιαφέρον, σεβασμό.

Είναι δύσκολο πολλές φορές ο θεραπευτής να βιώσει τέτοια συναισθήματα μιας και μπορεί να αισθανθεί φόβο ή απειλή πως αν αφεθεί να βιώνει τόσο θετικά συναισθήματα θα παγιδευτεί κατά κάποιον τρόπο από τον θεραπευόμενο.

Έτσι συχνά κρύβονται οι θεραπευτές πίσω από ένα επαγγελματικό αυστηρό πλαίσιο και βλέπουν τον θεραπευόμενο σαν ένα αντικείμενο εργασίας, κάτι που τους κάνει να νιώθουν περισσότερο ασφαλείς αλλά ταυτόχρονα αυτό αποτελεί εμπόδιο στην ουσιαστική και αληθινή επαφή.

Η άνευ όρων αποδοχή προϋποθέτει να μπορέσει ο θεραπευτής να ξεπεράσει αυτά τα εμπόδια, τους φόβους και να έχει την ικανότητα να δημιουργήσει μια γνήσια, ζεστή και γεμάτη αποδοχή σχέση  

Πέμπτη συνθήκη 

Η επόμενη θεραπευτική συνθήκη αφορά στην ικανότητα του θεραπευτή να ακούει με ενσυναίσθηση τον θεραπευόμενο. Αυτήν την ενσυναίσθηση όμως, δεν είναι αρκετό να τη βιώνει μόνο ο θεραπευτής αλλά θα πρέπει επιπλέον να έχει την ικανότητα να μπορεί να την επικοινωνεί και να την μεταδίδει στον πελάτη.

Η ενσυναίσθηση αφορά στην ιδιαίτερη ικανότητα του θεραπευτή να εισέρχεται στο ιδιαίτερο κόσμο του πελάτη σαν να είναι στην δική του θέση, χωρίς ωστόσο όμως ποτέ να ξεχνά την συνθήκη «σαν να», σημείο που περιφρουρεί την ατομικότητά του και τον βοηθά να αντιλαμβάνεται την ξεχωριστότητά του ταυτόχρονα από τον πελάτη έτσι ώστε να μην κινδυνεύει να χαθεί ή να ταυτιστεί ο ίδιος στον ιδιαίτερο κόσμο του άλλου (Μέρυ, 2002).  

Υπάρχει ένα κρίσιμο σημείο - ερώτημα που θέτει ο Rogers το 1961 και φαίνεται να αποτελεί βασική παράμετρο προκειμένου ο θεραπευτής να μπορεί να επιτύχει την ενσυναίσθηση στην θεραπευτική σχέση.

Είμαι αρκετά δυνατός ώστε να μπορώ να διαχωριστώ από το άλλο άτομο;

Η ενσυναίσθηση ως θεραπευτική διαδικασία προϋποθέτει από τον θεραπευτή να αφήσει για λίγο την δική του πραγματικότητα και να εισέλθει στον ιδιαίτερο κόσμο του θεραπευόμενου σαν να ήταν εκείνος που βιώνει τις ίδιες καταστάσεις.  Αν ο θεραπευτής νιώθει ευάλωτος, δεν νιώθει δυνατός αρκετά ως άτομο, τότε μπορεί εύκολα να επηρεαστεί από τα συναισθήματα και τα βιώματα του άλλου προσώπου, εκεί τότε υπάρχει κίνδυνος να χαθεί στον κόσμο του άλλου ατόμου.

Ο Rogers καταλήγει πως αν καταφέρει ο θεραπευτής να νιώθει την δύναμη του να είναι ένα ξεχωριστό άτομο, τότε νιώθει ασφάλεια στο να αφήσει τον εαυτό του όλο και ευκολότερα να διεισδύσει στο κόσμο του άλλου, να τον κατανοήσει και να τον αποδεχτεί επειδή δεν θα νιώθει ότι κινδυνεύει μέσα από αυτήν την διαδικασία να χάσει την αίσθηση του δικού του  εαυτού.

Μέσα σε αυτήν την αίσθηση γίνεται εύκολο το να επιτρέψει και στον άλλο να είναι ξεχωριστός και διαφορετικός από εκείνον. Όταν εισέλθω τόσο ολοκληρωτικά στο κόσμο του άλλου, τότε κάθε διάθεση για κριτική και αξιολόγηση μειώνεται και βιώνεται μια βαθιά ενσυναισθητική σχέση που μπορεί να οδηγήσει το άτομο στην θεραπευτική πρόοδο και αλλαγή.  

Έκτη συνθήκη 

Δεν είναι αρκετό ο θεραπευτής να δημιουργήσει το πλαίσιο όπου οι βασικές συνθήκες της θεραπείας καλύπτονται. Χρειάζεται επίσης ο πελάτης να μπορεί να αντιληφθεί και να αισθανθεί αυτές τις ιδιαίτερες ποιότητες της αυθεντικότητας, την ανεύ όρων αποδοχής και ενσυναίσθησης από τον θεραπευτή.

O Βozarth (1990), επισημαίνει πως όσο πιο πολύ οι παραπάνω συνθήκες χρησιμοποιούνται από τον θεραπευτή και όσο περισσότερο γίνονται αντιληπτές από το θεραπευόμενο τόσο πιο δυνατή θα είναι η μετακίνησή του προς την πραγμάτωση.  

 

Βιβλιογραφικές Παραπομπές 

Bozarth,J.D (1990a). The Essense of client-Centered Therapy. In Lietaer,G., Rombauts,J, and Van Balen, R. (eds) Client-Centered and Experiential Psychotherapy in the Nineties. Pp59-64. Leuven: Leuven University Press 

Roger, C.(1980). On becoming a person:  a therapist’s view of psychotherapy, “ Empathic: An unappreciated way of Being”. London: Constable 

Freire,E (2007). Empathy.in M.Cooper, M.O’Hara, P.Schmid & G.Wyatt(eds), The Handbook of person centered Psychotherapy and Counselling. New York:Palgrave Mc Millan 

Tudor,E.l., Keemar, K., Tudor, K., Valentine, J., Worral,M.(2004). First principles. In E.L. Tudor, K. Keemar,K.Tudor,J.Valentine,M., Worral (eds), The person-centered approach: A contemporary introduction. (pp. 21-34). UK:Palgrave 

Rogers, C. (1961). The characteristics of a helping relationship. In C.Rogers, On becoming a person: A therapist’s view of psychotherapy. pp 39-55,. «Τhe characteristics of a helping relationship”,. London: Constable 

Roger,C (1957), The Nesessary and sufficient conditions of therapeutic personality change, in Journal of Consulting Psychology, Vol. 21, pp95-103-LEB 

Μέρυ, Τ. (2002). Πρόσκληση στην προσωποκεντρική προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη