Η διάθεση ως ψυχολογικός καθρέφτης του εαυτού

Ακρόαση άρθρου......

Η ζωή χαρίζει ευχάριστες στιγμές, αλλά παράλληλα μας δίνει και πολλές αντιξοότητες, όπου καλούμαστε να ξεπεράσουμε. Απ’ όσα, όμως, θεωρούμε ότι χρειαζόμαστε, ποτέ δεν θα γνωρίσουμε αρκετά, ώστε να αδιαφορήσουμε.

Κάθε φορά απαιτείται η νέα ματιά σε έναν κόσμο που αλλάζει ραγδαία και βρίσκεται σε συνεχή ροή. Έτσι, ο βαθμός προσαρμογής στους ξέφρενους ρυθμούς της ζωής, καθορίζει και τις διαθέσεις μας.

Τα βήματά μας στην ζωή συνήθως οδηγούν στο απρόβλεπτο και το άγνωστο. Αυτό, από την μία, δημιουργεί συχνά ανασφάλεια και φόβο, ο οποίος ενεργοποιεί με την σειρά του αρνητικές διαθέσεις.

Από την άλλη, τα γνώριμα και τα οικεία, διαμορφώνουν θετικές και αισιόδοξες διαθέσεις. Το να εντοπίσουμε και να κατανοήσουμε τις διαθέσεις μας εν γένει, αποκαλύπτει σε μεγάλο βαθμό την εξοικείωση και προσαρμογή στα εκάστοτε νέα δεδομένα. Αυτό που κάθε στιγμή στην ζωή συναντάμε και αντιμετωπίζουμε, είναι το ίδιο που θα μας πληροφορήσει για την δική μας ύπαρξη.

Η διάθεση, μέσω της οποίας προσεγγίζουμε κάτι, δηλώνει πολλές φορές την διανοητική και ψυχολογική μας υγεία. Κάθε σκέψη ή ενέργεια στον πυρήνα της, κινητοποιείται από ένα συναισθηματικό φορτίο, το οποίο επιχειρεί να δηλωθεί και να μοιραστεί.

Η διάθεση αναδεικνύει την σύνδεση με ένα εσωτερικό συναίσθημα, το οποίο αναζητά την ένταξή του σε ένα ευρύτερο όλον.

Βάσει αυτού διαμορφώνεται και η συμπεριφορά μας. Δεν είναι μια απλή και επιφανειακή παρόρμηση, αλλά μια βαθύτερη προσπάθεια ένταξης και συμβίωσης εντός του Υπάρχειν εν γένει.

Οι διαθέσεις αναδεικνύουν τον τρόπο που ως κοινωνία σχετιζόμαστε και συγκλίνουμε, καθώς και τον βαθμό που χωριζόμαστε μεταξύ μας και αποκλίνουμε.

Η αποκάλυψη της διάθεσης στην οποία βρίσκεται κάποιος, στην ουσία ομολογεί το πως βιώνει ο ίδιος την ένταξη του ή μη, σε μια κατάσταση ή ένα συμβάν που ενδέχεται να τον αφορά. Οι διαθέσεις φανερώνουν τις συγκλίσεις ή τις αποκλίσεις σε ένα σύστημα σχέσεων, μεταξύ του εαυτού, καθώς επίσης και των άλλων ανθρώπων.

Κάθε διατύπωση επιχειρεί να αποκαλύψει τις προ-διαθέσεις. Να φανερώσει, δηλαδή, τον τρόπο που θεάται κάποιος ένα συμβάν. Εκθέτει έτσι την συναισθηματική του θέση, η οποία γίνεται ορατή μέσω της διάθεσης.

Όταν μοιραζόμαστε, εξερχόμαστε από την δική μας θέση στιγμιαία, προς την θέση του άλλου, μηδενίζοντας τις αποστάσεις μεταξύ μας. Επίσης, όταν μοιραζόμαστε, επιχειρεί ο εαυτός να εκτεθεί, μηδενίζοντας τις αποστάσεις των τάσεων εντός του.

Στην ολότητα του εαυτού, εντάσσονται συμπωματικά επίσης και οι διαθέσεις μας. Με το μοίρασμα, υποβαθμίζεται η νοητική αίσθηση της θέσης στην οποία βρισκόμαστε, και γινόμαστε διαθέσιμοι στην ανοικτότητα του άλλου.

Ετυμολογία και σημασία της λέξης "διάθεση"

Ετυμολογικά η λέξη διάθεση από το (διατίθημι) σημαίνει τακτοποίηση, διάταξη. Αφορά την σύνθεση των μερών που μας διατίθενται. ΙΙ. Αναφέρεται στην κατάσταση της υγείας. (Μέγα Λεξικό της Ελληνικής γλώσσας Liddell & Scott).

Για να είναι κάτι διαθέσιμο, θα πρέπει να είναι παρευρισκόμενο. Το παρευρισκόμενο για να γίνει αντιληπτό, θα πρέπει να έχει έναν κοινό εσωτερικό κώδικα επικοινωνίας με το αντικείμενο που το αφορά. Μόνο τότε υπάρχει η δυνατότητα εύρεσης. Το κοινό χαρακτηριστικό αυτού που είναι διαθέσιμο, ώστε να ευρεθεί, είναι η αναγκαιότητα της συν-ύπαρξης του, μαζί μας. Μόνο τότε μας καθίσταται κάτι διαθέσιμο.

Η Ύπαρξη εν γένει, είναι το κοινό αφετηριακό πεδίο των πάντων. Στην Αρχαία Ελληνική φιλοσοφία το "Υπάρχειν" διατυπώνεται ως "Είναι". Εντός του Είναι, όλα συνυπάρχουν ως υποκείμενα. Ως απαρέμφατο (το Υπάρχειν) δεν αναγνωρίζει κανένα αντικείμενο. Δίνει έμφαση και αναφέρεται στην υποκείμενη εσωτερική διαδικασία των σχέσεων, ως την μόνη ενιαία αλήθεια της Ύπαρξης.

Το θεμελιώδες στοιχείο κάθε διαθέσιμου μέρους προς ανεύρεση, είναι η αναγνώριση της κοινής αφετηριακής συνύπαρξης του με το όλον. Οντολογικά μια δυνατότητα καθίσταται εφικτή, όταν γίνεται επιτρεπτή (=διανοίγεται προς διάθεσιν), η έκθεση της καθολικότητας του προς το επιμέρους. Έτσι, η εκάστοτε συγκεκριμένη κατάσταση οποιουδήποτε όντος, (ψυχολογική, νοητική, η υπαρξιακή) μας δια-τίθεται. Βρίσκεται, δηλαδή, στην διάθεση του κοινού υποκείμενου ως συνεύρεση εντός του Εν-Είναι. 

Ο άνθρωπος πάντοτε προσφέρει εαυτόν (=είναι προς διάθεσιν), (εκούσια ή μη), ώστε να προκληθεί η συνάντησή του με το Είναι του. Γι’ αυτό ο βίος του γίνεται αγωνιώδης.

Ο τρόπος που αισθάνομαι κάθε φορά, ορίζεται από την αντίληψη της θέσης μου εντός του ευρύτατου υποκείμενου που θεωρώ ότι βρίσκομαι. Το Είναι, είναι το ενιαίο πεδίο, εντός του οποίου η συνύπαρξη είναι απροϋπόθετη. Εκτός αυτού ουδέν υπάρχει.

Κατά τον επιφανή Γερμανό φιλόσοφο του 20 αιώνα, Martin Heidegger, και λάτρη της Αρχαίας Ελληνικής γραμματείας, η διάθεση ορίζεται από μια «διαθεσιμότητα προς εύρεση», όχι με την ενεργητική της έννοια, αλλά την μεταβατική της σημασία. Υποδηλώνει μια διαμονή, εντός μιας «ψυχικής ηρεμίας» που συνήθως «περνά απαρατήρητη». Το γεγονός ότι οι διαθέσεις μπορούν να χαλάσουν ή να μεταβληθούν, σημαίνει ότι «πάντοτε ήδη το εδώ-του-Είναι βρίσκεται εκάστοτε σε μια διάθεση».

Η ευχάριστη διάθεση, είναι η κατάσταση η οποία υποδηλώνει μια ανοιχτότητα ανεύρεσης, που με καθιστά να «είμαι έτσι όπως είμαι κάθε φορά». Σε αυτή την περίπτωση, «το εδώ-του-Είναι έχει παραδοθεί διανοιγόμενο, προς εκείνο το Είναι που υπάρχοντας, πρέπει να είναι».

Η δυσάρεστη διάθεση, από την άλλη, είναι η κατάσταση η οποία αναφέρεται σε ένα γίγνεσθαι (δηλ. μια εναγώνια διαδικασία ανεύρεσης),  προς αυτό που αν και είναι διαθέσιμο, καθότι Είναι, το αναζητώ.

Ο προπλατωνικός μέγιστος φιλόσοφος Παρμενίδης μας αποκαλύπτει: “Είναι καθήκον σου να τα μάθεις όλα με πειστικό για εσέ τρόπο. Τόσο και για αυτό που είναι σύμφωνο με την αλήθεια την σφαιρική (ολοστρόγγυλη, καθολική) και ακλόνητη (χωρίς εξαιρέσεις), όσο και τις δοξασίες των θνητών ανθρώπων, στις οποίες δεν υπάρχει εμπιστοσύνη και βεβαιότητα αλήθειας, (καθότι το αληθές είναι κρυμμένο, όταν είναι διηρημένο και τεμαχισμένο και έτσι δεν γίνεται φανερό)”,(απ.1.28-30).

Μόνο τότε θα γαληνεύσει ο νους του ανθρώπου και θα βελτιωθεί η διάθεση του, όταν πειστεί ο ίδιος, για την ένταξή του στο όλον.  Τότε θα αποκτήσει ακλόνητο νόημα η ύπαρξη του. Αυτό θα συμβεί όταν θεωρήσει ότι είναι μέρος του ενιαίου αδιαίρετου και αδιάσπαστου Είναι. 

Αν μας ενδιαφέρει η «ολοστρόγγυλη αλήθεια» στην αναφορά του Παρμενίδη, θα πρέπει να μην ξεχάσουμε να συμπεριλάβουμε εντός της όλα όσα είμαστε.

Ο βαθμός παρέκκλισης από την σφαιρική αλήθεια, μας διαχωρίζει (ψευδώς) από το ίδιο το Είναι, διαμελίζοντας μας από Αυτό. Όπως το ίδιο που συμβαίνει με τον καθρέφτη. Εστιάζουμε στο είδωλο, το οποίο  διαχωρίζει το αληθινό από το πραγματικό όλον, ενώ μας φανερώνει ως αντι-κείμενο ως εικονικό. Έτσι με τον διαχωρισμό αυτόν, παραβλέπεται (υποβαθμίζεται) το αφανές της ενιαίας κοινής ουσίας.

Η προσωποκεντρική ματιά του ψυχοθεραπευτή Carl Rogers, όπως την διατυπώνει, μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πως : “το βαθιά ατομικό είναι οικουμενικό”.

Οι διαθέσεις μας είναι οι οδοδείκτες της πορείας μας στην ζωή. Κάθε προοπτική των βημάτων μας, οδηγεί στον ίδιο ενιαίο Είναι, όπου όλα συν-ανήκουν και οικούν.

Κάθε αίσθηση διαμελισμού ή αποκοπής είναι αποχωρισμός που προκαλεί πόνο. Η ενσυναίσθηση αναζητά να συν-αισθανθεί ως εν. Αυτή καθίσταται η απαραίτητη προϋπόθεση επούλωσης των διαχωρισμών.

Μια σκέψη πάντοτε κινητοποιείται από ένα πρωταρχικό συναίσθημα. Αναζητά έτσι να ανοίξει διαδρομές συνένωσης. Να φανερώσει τρόπους να εκφραστεί (να εκ-δηλωθεί). Όταν το μερικό ενός συστήματος πάσχει, τότε και όλο σώμα υποφέρει επίσης.

Η διά-θεση είναι η προαγγελία ενός δια-χωρισμού που έχει ήδη συντελεστεί, προμηνύοντας αποκλίσεις ή συγκλίσεις. Με την εκδήλωση της διάθεσης, αναζητούνται τρόποι προσέγγισης ή απομάκρυνσης, ως προς την σχέση μας με το Είναι. Η νοητική αίσθηση της ενσωμάτωσης, όταν εφευρίσκει τρόπους να ενισχυθεί, οδηγεί στην νοητική ψυχική και σωματική υγεία. Όταν το καθολικότερο συναίσθημα (ως Είναι), μέσα από την μοναδικότητα της ατομικότητας, επιτραπεί να εκφραστεί και να μην αμφισβητηθεί το συμπαγές και ενιαίο θεμέλιο του, ότε όλα υγιαίνουν.

Όταν ο άνθρωπος βιώνει την ανεστιότητα της ύπαρξης του, η αρνητική του διάθεση αναζητά συνοδοιπορίες ένταξης.

Ο Θεραπευτής για να είναι αποτελεσματικός και χρήσιμος, θα πρέπει να “συνοδοιπορεί” με τον πάσχοντα συνάνθρωπο, χωρίς να χάνει την αυθεντικότητα της δικής του θέσης.

Επίσης δεν θα πρέπει να κρίνει, αλλά να υπονοεί με την στάση του και με πειστικό τρόπο να διατυπώνει την δική του πεποίθηση πως: η μετάλλαξη του πρόσημου προς το θετικότερο εντός του Είναι, είναι πάντοτε μια εφικτή εν δυνάμει δυνατότητα για κάθε άνθρωπο.

Το δικαίωμα να συν-υπάρχουμε εντός του Είναι, είναι αναφαίρετο και αδιαπραγμάτευτο. Εκεί οπού όλα συνανήκουν και συνυπάρχουν, μέσα από την ελευθέρια της διαφορετικότητας τους, εκεί γεννιούνται οι προϋπόθεσεις να βιώσουν την χαρά της ύπαρξης τους ως συμμετοχή.

Διάθεση και αυτογνωσία

Για να αγαπήσεις κάτι πρέπει πρώτα να το γνωρίσεις. Ομοίως, για να αγαπήσεις τον εαυτό σου, πρέπει επίσης πρώτα να τον γνωρίσεις. Για να τον γνωρίσεις όμως, θα πρέπει να του ανα-γνωρίσεις όλα όσα είναι και εκφράζει. Η αποδοχή όλων όσων είμαστε, καθρεφτίζει το Είναι εντός του οποίου πορευόμαστε. Εντός του Είναι και τα αδύνατα δύνανται. Το Είναι, είναι μέσα στον οικείο και δικό Του διάκοσμο. 

Το Είναι, είναι ο ψυχολογικός μας καθρέφτης. Εκεί καθρεφτιζόμαστε πάντοτε εμπρός του. Στο αυθεντικό του εαυτού που ήδη είμαστε και έχουμε βρεθεί διαισθητικά να συναντήσουμε. Αυτό το αντάμωμα όμως, μόνο βιωματικά μπορεί να γίνει αισθητό ως συν-απάντημα, στο κάθε αίτημα ανεύρεσης. Μια ανεύρεση που εν μέσω των ορίων και της τυφλότητας, ιχνηλατεί εαυτόν ως Είναι. Όλα εντός του Είναι εγγίζονται, ώστε να φανερώνουν στο Φως Του την παρ-ουσία τους, μέσω Αυτού. Εκείνο που θεωρούμε ότι μας απειλεί, είναι το εικονικό της από-στασης μας από το Είναι. Πάραυτα συν-ίσταται και αυτό (το εικονικό) μαζί με εμάς, ως κινουμένη σκιά στο Φως, ενώ μας αποκαλύπτει το ξέφωτο στον κοινό “τόπο” του Είναι.

Ψηλαφώντας τα σκοτεινά της ζωής περάσματα, ενδέχεται να διαπιστώσουμε πως αυτό που μας λείπει, είναι ο προάγγελος της ανεύρεσης του αυθεντικού εαυτού. Το Είναι ενσυναισθητικά υπομένων, μας παραδίδεται αδιάκοπα. Αναμένει δε σε κάθε ευκαιρίας το κάλεσμα, για μια νέα συνάντηση γνωριμίας, όπου Αυτό ανατέλλει αιώνια αληθεύον. 

Η αποστολή του κάθε ανθρώπου και ειδικά του θεραπευτή προς το συνάνθρωπο του, είναι να αφουγκραστεί το μη λεγόμενο του άλλου. Να συν-αισθανθεί το αισθανόμενο βάθος των λόγων που κάποιος επιχειρεί να ερμηνεύσει και να επικοινωνήσει. Όταν αυτό συμβεί και έχει κοινωνηθεί, θα επιστρέψει διάφανη η βεβαιότητα χαράς και ελπίδας σταδιακά, φωτίζοντας τον κόσμο γύρω μας. Έναν κόσμο γεμάτο φως, που αξίζει όλοι να ζούμε με εμπιστοσύνη, όταν τα λόγιά πέρα από ήχους (και όχι συμβουλές), μεταφέρουν μηνύματα αποδοχής και Αγάπης προς τον συνάνθρωπο μας. Τότε τα λόγια γίνονται φορείς νοημάτων απελευθέρωσης, μιας ειδικής αποστολής, όπου ο καθένας θα έπρεπε να υπηρετεί πιστά. Αυτή είναι η ύψιστη αμοιβή, για κάθε άνθρωπος που αν και είναι φορέας της, είναι δύσκολο να εννοήσει και να μετρήσει στην ολότητα της. Να εν-νοήσει, δηλαδή, το Εν, ως το Όλον του Παρμενίδη(Εν το Παν), όντας ο ίδιος όχι απλώς και μόνο παρατηρητής, αλλά και ως εν έργω συμμέτοχος.

Ας μην αφήσουμε την ευκαιρία που μας διατίθεται (ως διάθεση) κάθε φορά να παρέλθει, σε όποια θέση και αν βρισκόμαστε. Ας αποδεχθούμε τα δώρα που μας προσφέρει η ζωή, αν θέλουμε να τα δώσουμε με την σειρά μας σε αυτούς που τα έχουν περισσότερο ανάγκη.

Η ελπίδα και η χαρά είναι δικαίωμα όλων, να ζήσουν στην επάρκεια τους. Η ζωή έτσι και αλλιώς μέσα από την πολυμορφία της, απλόχερα και συνεχώς όλα μας τα διαθέτει. Αυτός που θα καταφέρει να γνωρίσει την αληθινή αποστολή του την κάθε στιγμή, θα ευτυχεί και θα γίνεται φορέας χαράς, ειρήνης και ελπίδας. Η ζωή που μας προσφέρει τα δώρα της, αν τα αναγνωρίσουμε ως τέτοια, τότε η κάθε στιγμή γίνεται, κάλεσμα της αιωνιότητας να τη βιώσουμε εντός μας.

Αυτός που αγαπά αληθινά, θα πρέπει το θέλημά του να είναι η απαλλαγή του αλλού από τον πόνο με κάθε τρόπο. Η βελτίωση της διάθεσης, είναι ο ψυχολογικός καταλυτικός παράγων, ο οποίος ανοίγει δρόμους ελπίδας και προοπτικής, για κάθε πάσχοντα συνάνθρωπο.

Αν αφουγκραστούμε αληθινά το πόνο του άλλου, ενδέχεται η ψυχολογική του διάθεση να μεταστραφεί και να φωτίσει εσωτερικές λεωφόρους ελπίδας. Τότε χωρίς εμείς να έχουμε διατυπώσει καν τίποτα, ενδέχεται να έχουμε επιτελέσει το έργο μας: μόνο και μόνο που θα επιτρέψουμε σε κάποιον να εκφράσει την ανάγκη του μέσω των διαθέσεων του, και τον διασφαλίσουμε ότι θα του είμαστε διαθέσιμοι.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Carl Rogers, Το γίγνεσθαι του προσώπου, Εκδ. Ερευνητές, Αθηνα 2006.
Martin Heidegger, “Είναι και Χρόνος”, μετάφραση –σχόλια, Γιάννης Τζαβάρας, Εκδ. Δωδώνη Αθήνα 1978,(σ.473).
Martin Heidegger, “τι είναι μεταφυσική”, μετάφραση –σχόλια, Π. Θανασάς, Εκδ. Πατάκη Εκδ. 7η, Μαρ 2015.
Βαλιώζης Κωνσταντίνος, “Η φύσις του Παρμενίδειου Ζειν και οι οντολογικές του προεκτάσεις”, Αθήνα 2015. (τυπωθήτω).