Η αόρατη μάχη: Κατανοώντας την κατάθλιψη

Κατάθλιψη. Ένα θέμα χιλιοειπωμένο και χιλιοδιαβασμένο που όμως δεν παύει να απασχολεί όλο και μεγαλύτερη μερίδα ανθρώπων. Οι περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε άτομα που πάσχουν από κατάθλιψη, έχουμε άτομα στην οικογένειά μας και στον οικογενειακό μας περίγυρο διαγνωσμένα με κατάθλιψη ή έχουμε περάσει και εμείς οι ίδιοι ή βιώνουμε ακόμα την κατάθλιψη.

Πρόκειται για μία κοινή αλλά σοβαρή διαταραχή της διάθεσης. Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. (Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας) περισσότεροι από 264 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως πάσχουν από κατάθλιψη.

Στη χώρα μας το ποσοστό αυτό ανέρχεται περίπου σε 540.000 άτομα (10-15% των ενηλίκων) με τους αριθμούς συνεχώς να αυξάνονται.

Η νόσος εμφανίζεται συχνότερα σε γυναίκες από ότι στους άνδρες, εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες (κυρίως σε νέους και ηλικιωμένους) και σε όλα τα κοινωνικοοικονομικά στρώματα.

Η κατάθλιψη αποτελεί ένα δυσάρεστο βίωμα για τους ασθενείς που πολλές φορές ο θάνατος μοιάζει να είναι η λύτρωσή τους, η μόνη διέξοδός τους.

Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. η κατάθλιψη είναι η νούμερο 1 αιτία αναπηρίας παγκοσμίως.

Για να διαγνωστεί ένας ασθενής με κατάθλιψη (σύμφωνα με το DSM 5), τα συμπτώματα πρέπει να εμμένουν για τουλάχιστον δύο εβδομάδες.

Απαιτούμενα συμπτώματα: ο ασθενής πρέπει να έχει τουλάχιστον ένα από τα δύο παρακάτω 

• Καταθλιπτική διάθεση το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα
• Σημαντικά μειωμένο ενδιαφέρον ή ευχαρίστηση για όλες ή σχεδόν όλες τις δραστηριότητες το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα

Συνοδά Συμπτώματα: Ο ασθενής πρέπει να έχει τουλάχιστον 4 από τα παρακάτω συμπτώματα

• Σημαντική απώλεια ή αύξηση βάρους (ενώ δεν κάνετε δίαιτα) ή μείωση ή αύξηση της όρεξης
• Αϋπνία ή υπερυπνία
• Αισθήματα αναξιότητας ή υπερβολικής ενοχής
• Επιβράδυνση της σκέψης και μείωση της σωματικής κίνησης (παρατηρήσιμη από άλλους, όχι απλώς υποκειμενικά συναισθήματα ανησυχίας ή επιβράδυνσης)
• Κούραση ή απώλεια ενέργειας
• Μειωμένη ικανότητα σκέψης ή συγκέντρωσης ή αναποφασιστικότητα
• Επαναλαμβανόμενες σκέψεις θανάτου, επαναλαμβανόμενοι ιδεασμοί αυτοκτονίας χωρίς συγκεκριμένο σχέδιο ή απόπειρα αυτοκτονίας ή συγκεκριμένο σχέδιο αυτοκτονίας

* Για να λάβει κανείς τη διάγνωση της κατάθλιψης, θα πρέπει τα παραπάνω συμπτώματα να προκαλέσουν στο άτομο δυσφορία και έκπτωση σε κοινωνικούς, επαγγελματικούς ή άλλους τομείς και να μην είναι πλέον λειτουργικό.

Επίσης, τα συμπτώματα δεν πρέπει να είναι αποτέλεσμα κατάχρησης ουσιών ή άλλης ιατρικής κατάστασης, ούτε να μπορούν να εξηγηθούν καλύτερα από κάποια άλλη ψυχική διαταραχή.

ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΚΑΙ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ

Η κατάθλιψη συχνά συνυπάρχει με άλλες ασθένειες. Περισσότερο από το 60% των ατόμων με κατάθλιψη, πάσχουν και από κάποια αγχώδη διαταραχή, όπως διαταραχή μετατραυματικού στρες, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, διαταραχή πανικού, κοινωνική φοβία και γενικευμένη αγχώδη διαταραχή.

Αυτές οι ασθένειες μπορεί είτε να προηγούνται της κατάθλιψης είτε να είναι συνέπειά της και να προκαλούνται σε μεταγενέστερο χρόνο.

Είναι πιθανό σε ασθενείς με κατάθλιψη να υπάρχει κατάχρηση ή εξάρτηση από αλκοόλ ή ναρκωτικά. Η κατάθλιψη ακόμη συχνά συνυπάρχει με καρδιακά προβλήματα, εγκεφαλικό επεισόδιο, καρκίνο, διαβήτη, Πάρκινσον, HIV/AIDS. Τέλος, αρκετές φορές καταθλιπτικοί ασθενείς διαγιγνώσκονται με διαταραχές πρόσληψης τροφής (ανορεξία/βουλιμία).

ΑΙΤΙΕΣ

Πού μπορεί να οφείλεται η κατάθλιψη; Δεν υπάρχει ακόμη σαφής απάντηση για τα αίτια εμφάνισης της κατάθλιψης. Συνήθως πρόκειται για έναν συνδυασμό παραγόντων.

Γενετικοί Παράγοντες

Οι συναισθηματικές διαταραχές είναι σε μεγάλο βαθμό κληρονομήσιμες. Ακόμα και ασθενείς που υιοθετήθηκαν από τη βρεφική ακόμη ηλικία από υγιείς ψυχικά γονείς, εμφάνισαν κατάθλιψη όπως και οι βιολογικοί τους γονείς.

Σε συγγενείς πρώτου βαθμού το ενδεχόμενο εμφάνισης μιας συναισθηματικής διαταραχής για τους άντρες είναι από 6% έως 18% ενώ για τις γυναίκες το ποσοστό αυτό είναι 7% έως 32%. Ωστόσο, η κατάθλιψη εμφανίζεται και σε άτομα χωρίς βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό.

Βιολογικοί Παράγοντες

Σύμφωνα με έρευνες, οι καταθλιπτικές ασθένειες είναι διαταραχές του εγκεφάλου. Σε μαγνητικές τομογραφίες φαίνεται να υπάρχει ανώμαλη λειτουργία του εγκεφάλου στις περιοχές που είναι υπεύθυνες για τη ρύθμιση της διάθεσης, της σκέψης, του ύπνου, της όρεξης και της συμπεριφοράς. Οι νευροδιαβιβαστές (χημικές ουσίες στον εγκέφαλο που ρυθμίζουν τη διάθεση) φαίνεται να μη βρίσκονται σε ισορροπία.

Ορμόνες

Οι αλλαγές στην ορμονική ισορροπία μπορούν επίσης να επηρεάσουν τη διάθεση. Πχ. Οι γυναίκες μπορεί να εμφανίσουν κατάθλιψη σε ορισμένες περιόδους του εμμηνορροϊκού τους κύκλου ή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης ή μετά τον τοκετό. Η εμμηνόπαυση μπορεί επίσης να είναι μια περίοδος ορμονικών αλλαγών που ενδέχεται να οδηγήσει στην κατάθλιψη.

Περιβαλλοντικοί Παράγοντες

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΖΩΗΣ
Οι συνθήκες ζωής όπως η φτώχεια, η έλλειψη τροφής και επαρκών πόρων, οι κακές συνθήκες διαβίωσης, η έλλειψη πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, μπορούν να επηρεάσουν την ψυχική υγεία.

ΥΓΕΙΑ
Τα άτομα με χρόνιες ασθένειες ή πόνο μπορεί να έχουν περισσότερες πιθανότητες να αναπτύξουν κατάθλιψη. Το άγχος και οι σωματικές προκλήσεις της διαχείρισης μιας χρόνιας πάθησης μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την ψυχική υγεία.

ΣΥΜΒΑΝΤΑ
Αιφνίδια και δυσάρεστα γεγονότα όπως η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, διαζύγιο, απώλεια εργασίας, δύσκολα παιδικά χρόνια, μπορεί να συμβάλλουν στην εμφάνιση της νόσου ή να προκαλέσουν ένα καταθλιπτικό επεισόδιο. Έπειτα από ένα καταθλιπτικό επεισόδιο μπορεί να ακολουθήσουν κι άλλα με ή χωρίς προφανή λόγο.

ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
Η έκθεση στην ρύπανση του αέρα και του νερού, η έλλειψη πράσινων χώρων, μπορούν να μας επηρεάσουν αρνητικά.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ
Η έλλειψη συνδεσιμότητας με την κοινωνία και τους ανθρώπους επίσης συμβάλλει στην εμφάνιση της νόσου.

ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Στρες, απαιτητικές εργασίες, συνθήκες ζωής ή τοξικές σχέσεις μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο κατάθλιψης. Ακόμη, η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί εξαιτίας των αρνητικών σκέψεων που κάνουμε για τον εαυτό μας ή τον κόσμο. Η αυτοαποδοκιμασία και η απόρριψη του εαυτού μας και γενικότερα η χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση θέτουν ηχηρό παρών για την εμφάνιση της νόσου.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Εκτός των παραπάνω που αναφέρθηκαν για την διάγνωση της νόσου, πολλές φορές οι ασθενείς αναφέρουν και τα ακόλουθα:

• Έντονο αίσθημα θλίψης, λύπης, απελπισίας και κενού
• Ευερεθιστότητα, επιθετικότητα
• Άγχος, φοβίες, υπερβολική ανησυχία, απαισιοδοξία
• Απώλεια μνήμης
• Χρόνιο σωματικό πόνο ή πεπτικά προβλήματα
• Τάση για απομόνωση
• Μειωμένη ερωτική επιθυμία/σεξουαλική ανικανότητα
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Συναισθήματα μοναξιάς και απελπισίας
• Δυσκολία διατήρησης στενών διαπροσωπικών σχέσεων
• Επιπτώσεις σε όλη την οικογένεια, κυρίως στα παιδιά

ΘΕΡΑΠΕΙΑ

Να θυμάστε ότι η αναζήτηση θεραπείας είναι σημάδι δύναμης και δεν υπάρχει ντροπή στο να ζητάς βοήθεια.

Με την σωστή θεραπεία και υποστήριξη, μπορείτε να θεραπεύσετε την κατάθλιψη και να βελτιώσετε την ποιότητα ζωής σας. Η κατάθλιψη (ακόμη και οι σοβαρότερες μορφές της) είναι θεραπεύσιμη. Όσο νωρίτερα βέβαια ξεκινάει κανείς τη θεραπεία, τόσο πιο αποτελεσματική είναι και τόσο πιθανότερο να προληφθεί η υποτροπή.

Το πρώτο βήμα που απαιτείται είναι να επισκεφτείτε έναν ιατρό. Υπάρχουν παθήσεις, ιοί, η διαταραχή του θυρεοειδούς και άλλες ιατρικές καταστάσεις που προκαλούν τα ίδια συμπτώματα με αυτά της κατάθλιψης.

Ένας ιατρός μπορεί να αποκλείσει αυτές τις πιθανότητες εξετάζοντάς σας, διενεργώντας εργαστηριακές εξετάσεις και έπειτα να σας παραπέμψει σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Η θεραπεία για την κατάθλιψη συχνά περιλαμβάνει έναν συνδυασμό θεραπειών και προσεγγίσεων, όπως φαρμακευτική αγωγή, ψυχοθεραπεία, αλλαγές στον τρόπο ζωής και υποστήριξη από αγαπημένα πρόσωπα.

ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

Τα αντικαταθλιπτικά δρουν ομαλοποιώντας τις χημικές ουσίες του εγκεφάλου, κυρίως τη σεροτονίνη, τη νορεπινεφρίνη και τη ντοπαμίνη. Τα φάρμακα επηρεάζουν τον καθένα μας διαφορετικά, δεν υπάρχει μια ενιαία προσέγγιση και φιλοσοφία.

Γι ' αυτό οφείλουμε να είμαστε σε επαφή με τον θεράποντα ιατρό μας και να τον ενημερώνουμε για τα συμπτώματά μας ώστε να βρει την καλύτερη δυνατή θεραπεία για εμάς. Τυχόν ασυνήθιστες αντιδράσεις ή παρενέργειες θα πρέπει να αναφέρονται στον ιατρό μας.

Όλα τα αντικαταθλιπτικά πρέπει να λαμβάνονται για τουλάχιστον τρεις με τέσσερις εβδομάδες ακόμη κι αν η βελτίωση της υγείας σας είναι σημαντικά αισθητή, προκειμένου να αποτρέψετε μια ενδεχόμενη υποτροπή της κατάθλιψης. Η φαρμακευτική σας αγωγή θα πρέπει να διακόπτεται μόνο υπό την επίβλεψη του ιατρού σας.

ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ

Συγκεκριμένα για τη θεραπεία της κατάθλιψης έχουν προταθεί ως καλύτεροι μέθοδοι η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία και η διαπροσωπική θεραπεία. Ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος θεραπείας.

Επίσης ευεργετικά δρουν και οι ομάδες υποστήριξης. Πρόκειται για ένα ασφαλές και υποστηρικτικό περιβάλλον όπου μπορείτε να μοιραστείτε τα βιώματα και τις σκέψεις σας και να συνδεθείτε με άλλους που καταλαβαίνουν τι περνάτε.

ΑΣΚΗΣΗ

Η τακτική άσκηση μπορεί να χρησιμεύσει ως θεραπευτική διαδικασία για την κατάθλιψη. Σύμφωνα με έρευνες, η άσκηση βελτιώνει τα συμπτώματα της κατάθλιψης, βελτιώνει την αυτοεκτίμηση και ενισχύει την ποιότητα ζωής. Η άθληση θα πρέπει να χρησιμοποιείται στους ασθενείς ως συμπληρωματική θεραπεία. Μεμονωμένα δεν μπορεί να θεραπεύσει τους ασθενείς. Υπάρχει μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ των συμπεριφορών σωματικής υγείας και της ψυχικής ευεξίας.

Συμπεριφορές που βλάπτουν τη σωματική υγεία έχουν αρνητικό αντίκτυπο και στην ψυχική υγεία και αντίθετα.

Αρνητικές ψυχολογικές καταστάσεις όπως άγχος, κατάθλιψη, θυμός μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τις συμπεριφορές που προάγουν τη σωματική υγεία. Ας μη ξεχνάμε και το γνωστό σε όλους μας ρητό "νους υγιής εν σώματι υγιεί".

Εναλλακτικές θεραπείες: Μερικά άτομα μπορεί να βρουν ανακούφιση από τα συμπτώματα της κατάθλιψης με εναλλακτικές θεραπείες όπως ο βελονισμός, ο διαλογισμός, η γιόγκα, το μασάζ ή τα φυτικά συμπληρώματα. Ωστόσο, είναι σημαντικό να συζητήσετε αυτές τις επιλογές με έναν σύμβουλο ψυχικής υγείας για να διασφαλίσετε ότι είναι ασφαλείς και αποτελεσματικές για τις συγκεκριμένες ανάγκες σας.

Αυτοφροντίδα: Η φροντίδα του εαυτού είναι απαραίτητη για τη διαχείριση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την αφιέρωση χρόνου για χόμπι, την υγιεινή διατροφή, αρκετό ύπνο, την εξάσκηση της αυτοσυμπόνιας και τεχνικών διαχείρισης του στρες και την αποφυγή αρνητικών αυτοομιλιών. Μπορεί επίσης να είναι χρήσιμο να δημιουργήσετε μια ρουτίνα και μια δομή στην καθημερινή ζωή για να παρέχετε μια αίσθηση σταθερότητας και ελέγχου.

ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΩ ΚΑΠΟΙΟΝ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ;

Εάν έχετε υποψία για κάποιον συγγενή ή φίλο ότι πάσχει από κατάθλιψη και θέλετε να τον βοηθήσετε, κλείστε ένα ραντεβού σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας και συνοδεύστε τον. Εάν κρίνει ο ιατρός απαραίτητη τη φαρμακευτική αγωγή ενθαρρύνετε τον φίλο σας να παραμείνει στη θεραπεία ή να αναζητήσει διαφορετική θεραπεία εάν μετά από 6 – 8 εβδομάδες δεν δει κάποια βελτίωση.

Προσφέρετε συναισθηματική υποστήριξη, κατανόηση, υπομονή και ενθάρρυνση.

Πηγαίνετε βόλτα για περπάτημα μαζί, ακούστε τον ενεργά, μην υποτιμάτε τα συναισθήματά του και ποτέ μα ποτέ μην αγνοήσετε ή πάρετε αψήφιστα σκέψεις του περί αυτοκτονίας. Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει άμεσα να ενημερώσετε τον θεράποντα ιατρό του και τους οικείους του (εάν δεν είστε ήδη ένας από αυτούς). Στις προσκλήσεις για βόλτες και άλλες δραστηριότητες που θα προτείνετε, είναι πολύ πιθανό να λαμβάνετε αρνητικές απαντήσεις.

Μη σας πτοεί. Συνεχίστε να προσπαθείτε χωρίς βέβαια να τον πιέζετε. Μην ξεχνάτε να του υπενθυμίζεται τακτικά ότι με τον καιρό και την κατάλληλη για αυτόν θεραπεία θα γίνει και πάλι καλά.

ΠΩΣ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΒΟΗΘΗΣΩ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΜΟΥ ΑΝ ΕΧΩ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ;

Εάν έχετε κατάθλιψη, μπορεί να αισθάνεστε εξαντλημένοι, απελπισμένοι και αβοήθητοι. Μπορεί να σας φαίνεται βουνό το να βοηθήσετε τον ίδιο σας τον εαυτό, αλλά είναι σημαντικό να καταλάβετε ότι αυτά τα συναισθήματα είναι μέρος της κατάθλιψης.

Μόλις το αποδεχτείτε και ξεκινήσετε θεραπεία θα αρχίσετε να βλέπετε αλλαγή. Αρχικά θέστε ρεαλιστικούς στόχους. Ασχοληθείτε με ήπια δραστηριότητα ή άσκηση. Μπορεί σε κάποιους να αρέσει περισσότερο το περπάτημα στη φύση για παράδειγμα ενώ σε κάποιους άλλους να απολαύσουν μια ταινία. Προσπαθήστε να μην απομονώνεστε, συναντηθείτε με ανθρώπους που σας κάνουν να νιώθετε όμορφα και σταδιακά θα δείτε την διάθεσή σας να αλλάζει.

Εάν σκέφτεστε να βλάψετε τον εαυτό σας επικοινωνήστε άμεσα με τον ιατρό σας, ενημερώστε τους οικείους σας ή καλέστε στο 1018 ή το 1056 αν είστε κάτω των 18 ετών.

Οι ψυχικές ασθένειες είναι αόρατες. Αυτό δε σημαίνει πως δεν υπάρχουν ή είναι λιγότερο σοβαρές από τις σωματικές ασθένειες. Δεν πρέπει να κλείνουμε τα μάτια στους ανθρώπους που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες. Ούτε να τους λυπόμαστε. Ούτε να τους απομονώνουμε. Οφείλουμε να τους σεβόμαστε και να τους στηρίζουμε. Εθελοτυφλούμε μπροστά σε έναν ολόκληρο κόσμο.

Η ψυχική ασθένεια δεν πρέπει να είναι κατακριτέα. Η ψυχική ασθένεια δεν είναι ντροπή!!!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Blumenthal J.A. & Rozanski A. (2023). Exercise as a therapeutic modality for the prevention and treatment of depression. Elsevier edition.

Rohan KJ, Lindsey KT, Roecklein KA & Lacy TJ (2004): Cognitive behavioral therapy, light therapy and their combination in treating seasonal affective disorder. Journal of Affective Disorders. 80: 273-283.