O Alfred Korzybski και η θεωρητική συνεισφορά του σε Ψυχοθεραπευτικά ρεύματα

Ο Alfred Korzybski (1879 - 1950) ήταν ένας Πολωνοαμερικανός ανεξάρτητος μελετητής και ιδρυτής του πεδίου που ονομάζεται Γενική Σημασιολογία (General Semantics).

Η θέση του ότι o χάρτης δεν είναι το έδαφος αποτέλεσε τη βάση μιας σειράς προσεγγίσεων στην ψυχοθεραπεία και χρησιμοποιείται ευρέως στην εκπαίδευση, στη συμπεριφορά και στην ανάπτυξη της προσωπικότητας.

Ο Korzybski σπούδασε χημικός μηχανικός στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας. Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε ως αξιωματικός πληροφοριών στο ρωσικό στρατό. Το 1916 μετακόμισε στη Βόρεια Αμερική (πρώτα στον Καναδά, στη συνέχεια στις Ηνωμένες Πολιτείες) και μετά τον πόλεμο αποφάσισε να παραμείνει στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου το 1940 πολιτογραφήθηκε Αμερικανός.

To 1921 δημοσίευσε το πρώτο του βιβλίο Manhood of Humanity: The Science and Art of Human Engineering (Korzybsky, 1921), στο οποίο πρότεινε και εξήγησε λεπτομερώς μια νέα θεωρία για τo ανθρώπινο είδος.

Αναζητώντας τις βασικές αιτίες για τις καταστροφικές ανθρώπινες συγκρούσεις, ο Korzybski έθεσε το θεμελιώδες ερώτημα: Τι είναι η ζωή; Οι μορφές της ζωής διαφέρουν, αλλά πώς;

Με την οπτική του μηχανικού οδηγήθηκε στο να ταξινομήσει όλες τις μορφές ζωής ως προς το τι κάνουν.

Τα φυτά, είπε, έχουν την ικανότητα να μετατρέπουν την ενέργεια από τον ήλιο σε οργανική χημική ενέργεια. Τα αποκάλεσε εξαρτημένη από τη Χημεία τάξη ζωής (chemistry-binding class of life).

Τα ζώα έχουν αυτήν την ικανότητα, αλλά μπορούν επίσης να μετακινηθούν από το ένα μέρος στο άλλο. Τα αποκάλεσε εξαρτημένα από το χώρο τάξη ζωής (space-binding class of life).

Οι άνθρωποι, μαζί με αυτές τις ικανότητες, έχουν μια μοναδική ικανότητα που καμία άλλη μορφή ζωής δεν έχει δείξει: μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα συσσωρευμένα επιτεύγματα που κληρονομήθηκαν από τις προηγούμενες γενιές, να τα στηρίξουν και να τα μεταδώσουν στην επόμενη γενιά. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούν να ξεκινήσουν από εκεί που σταμάτησε η προηγούμενη γενιά. Το ονόμασε αυτό εξαρτημένη από το χρόνο τάξη ζωής (time-binding), ικανότητα, η οποία έδωσε στον άνθρωπο μια διαφορετική διάσταση ζωής (Read, 1968).

Από το 1925 έως το 1926, ο Korzybski μελέτησε ψυχιατρική στο νοσοκομείο St. Elizabeth's στην Ουάσιγκτον, εργαζόμενος υπό την καθοδήγηση του φημισμένου Δρ. William Alanson White (1870–1937). Εκεί, του δόθηκε η ευκαιρία να παρατηρήσει τους ασθενείς, να παρακολουθήσει συναντήσεις του ιατρικού προσωπικού και να συμμετάσχει στα προγράμματα των ψυχιατρικών εταιρειών στην Ουάσιγκτον.
Το επαναστατικό έργο του Αϊνστάιν στη φυσική ήταν ένας από τους πυλώνες πάνω στους οποίους βασίστηκε η νέα θεωρία του Korzybski.

Έπρεπε να μελετήσει και να επεξεργαστεί τα ψυχολογικά προβλήματα - έννοιες που σχετίζονται με την κβαντομηχανική, τα οποία διατυπώθηκαν τη δεκαετία του 1920, όπως προβλήματα αιτιότητας, πιθανότητας κ.ά., και να διευκρινίσει το πώς αυτά αποτελούσαν εκφράσεις ενός νέου τρόπου σχέσης με τον κόσμο.

Έννοιες και θεωρίες όπως ότι ο ίδιος ο παρατηρητής είναι αναπόσπαστο μέρος όλων όσων παρατηρεί, ότι μια παρατήρηση δεν μπορεί να είναι «καθαρή», αλλά πρέπει να συσχετίζεται μεταξύ των παρατηρούμενων και των οργάνων του παρατηρητή, της γλωσσικής δομής του, της φυσιολογίας του, των συνηθειών αντίληψης, του περιβάλλοντος, κ.ά., θα είχαν βαθιές επιπτώσεις όχι μόνο στην επιστημονική έρευνα αλλά και στην καθημερινή μας ζωή.

Το 1933, έπειτα από 12 χρόνια μελετών, δημοσίευσε στις Ηνωμένες Πολιτείες την καθοριστικής σημασίας εργασία του «Science and Sanity: An Introduction to Non-Aristotelian Systems and General Semantics» (Korzybski, 1994), όπου ανάπτυξε μία μη-Αριστοτελική λογική, με σημαντικές επιπτώσεις για την ψυχολογία και την ψυχιατρική.

Υποστήριξε ότι η ανθρώπινη γνώση του κόσμου περιορίζεται τόσο από το ανθρώπινο νευρικό σύστημα όσο και από τις γλώσσες που έχουν αναπτύξει οι άνθρωποι και έτσι κανείς δεν μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση στην πραγματικότητα – στον κόσμο, δεδομένου ότι στην πραγματικότητα το περισσότερο που μπορούμε να γνωρίζουμε είναι αυτό που φιλτράρεται μέσω των αποκρίσεων του εγκεφάλου. Ακολουθώντας τη θεωρία του Korzybski, οι άνθρωποι μπορούν να βιώσουν τον κόσμο μόνο μέσω των αφαιρέσεών τους.

Ως εκ τούτου, η κατανόησή μας μπορεί να στερείται της ομοιομορφίας της δομής με αυτό που συμβαίνει και μερικές φορές να μας παραπλανά για το ποια είναι η αλήθεια (Malkhasyan, 2019).

Η πιο γνωστή φράση του είναι: ο χάρτης δεν είναι το έδαφος.  Πολύ σχηματικά, μ’ αυτή την φράση ήθελε να δηλώσει ότι η πραγματικότητα είναι κάτι ευρύτερο από αυτό που αντιλαμβανόμαστε.

Η γλώσσα είναι ένας χάρτης, αλλά ο χάρτης δεν είναι το έδαφος. Μία λέξη μεταμορφώνεται διαρκώς, οι λέξεις δεν σκέφτονται, οι άνθρωποι το κάνουν. Ο χάρτης απεικονίζει μόνο μέρος του εδάφους.

Για τα επόμενα δεκαεπτά χρόνια μετά την έκδοση του Science and Sanity ο Korzybski αφιερώθηκε στη διδασκαλία, σε διαλέξεις, στη συγγραφή άρθρων και στη διεύθυνση του Ινστιτούτου Γενικής Σημασιολογίας που ίδρυσε το 1938 στο Σικάγο. Μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1946 το Ινστιτούτο μεταφέρθηκε στο Λέικβιλ του Κονέκτικατ των ΗΠΑ, όπου το διηύθυνε μέχρι το θάνατό του το 1950.

Γενική Σημασιολογία

Η Γενική Σημασιολογία είναι το αποτέλεσμα τόσο των επιστημονικών όσο και των ψυχιατρικών μελετών του Korzybski, από τις οποίες συμπέρανε ότι οι προσανατολισμοί της επιστήμης και οι προσανατολισμοί που οδηγούν στη Λογική είναι πολύ παρόμοιοι.

Η Γενική Σημασιολογία αποτελεί μια μεθοδολογία που αποσκοπεί στη βελτίωση των τρόπων αλληλεπίδρασης των ανθρώπων με το περιβάλλον τους και μεταξύ τους, ειδικά μέσω της κατάρτισης στην κριτική χρήση λέξεων και άλλων συμβόλων.

Επιπρόσθετα αποτελεί τη μελέτη των σχέσεων μεταξύ γλώσσας, σκέψης και συμπεριφοράς: μεταξύ του πώς μιλάμε, επομένως του τρόπου που σκεφτόμαστε και επομένως του τρόπου με τον οποίο ενεργούμε.

Για την Γενική Σημασιολογία, η επικοινωνία δεν είναι απλώς λέξεις τοποθετημένες με τη σωστή σειρά και στη σωστή κλίση (Γραμματική), ή ισχυρισμοί σε σωστή σχέση μεταξύ τους (Λογική) ή ισχυρισμοί σε σωστή σχέση με τις αναφορές τους (Σημασιολογία), αλλά όλα αυτά, μαζί με τις αντιδράσεις των νευρικών συστημάτων των ανθρώπων που εμπλέκονται στην επικοινωνία (Doris, 1983).

Θεωρητικό Μοντέλο του Korzybsky

Ένα χρήσιμο σημείο εκκίνησης είναι η έμφαση του Korzybski στην ανθρώπινη διαδικασία της αφαίρεσης, δηλαδή αφαιρούμε από την εμπειρία μας μόνο ένα κομμάτι - τμήμα του συνόλου. Και αυτό το τμήμα δεν είναι τυχαίο, αλλά εξαρτάται από το νευρικό μας σύστημα, τη φυσική μας κατάσταση εκείνη τη στιγμή, τις ανάγκες και τους στόχους μας, κ.ά.

Έτσι, αυτό που αντιλαμβάνομαι διαμέσου των αισθήσεών μου κάθε στιγμή είναι ιδιαίτερο για μένα και δεν θα είναι ακριβώς το ίδιο για κανέναν την ίδια στιγμή και με τον ίδιο τρόπο. Από τη στιγμή μάλιστα που έρχομαι να επικοινωνήσω αυτή την εμπειρία η πολυπλοκότητα αυξάνεται, διότι θα χρησιμοποιήσω το απόθεμα λέξεων και φράσεων που διαθέτω, οι οποίες δεν θα σημαίνουν ακριβώς το ίδιο για κανέναν άλλο και που δεν θα ταιριάζει ακριβώς με την εμπειρία στην οποία θέλω να αναφερθώ (Doris, 1983).

Το πρόβλημα της αντιστοίχισης των λέξεων με πράγματα, γεγονότα και εμπειρίες αντιμετωπίζεται από τον Korzybski με τη χρήση μιας αποτελεσματικής αναλογίας, στην οποία θεωρεί τη γλώσσα ως ένα είδος χάρτη του εδάφους της πραγματικότητας.

Με τον ίδιο τρόπο που ένας καλός χάρτης έχει δομή ή σχήμα παρόμοιο με εκείνο του πραγματικού εδάφους, η γλώσσα θα είναι ακριβής στο βαθμό που η δομή της θα είναι παράλληλη με τα πράγματα και τις ιδέες που λέγονται ή γράφονται.

Μεγαλώνουμε και ζούμε σε έναν κόσμο που αποτελείται, σε μεγάλο βαθμό, από τους λεκτικούς χάρτες μέσα στο κεφάλι μας. Για πολλά εδάφη έχουμε μόνο χάρτες και καμία εμπειρία από πρώτο χέρι. Συχνά συγχέουμε τους χάρτες μας (λέξεις και ιδέες) με την εξωτερική πραγματικότητα.

Ο κίνδυνος είναι ότι, για πολλούς λόγους, οι χάρτες είναι συχνά αρκετά ανακριβείς. Ωστόσο, η πιθανότητα σφάλματος δεν σταματά εκεί. Η σχέση μεταξύ του χάρτη και του χαρτογράφου είναι σημαντική και ο τελευταίος μπορεί να επιφέρει άλλες στρεβλώσεις στη δημιουργία των «νοημάτων» του, ειδικά στη διαπροσωπική επικοινωνία.

Για παράδειγμα, προβάλουμε - δηλαδή τείνουμε να βλέπουμε τις δικές μας αντιλήψεις, συναισθήματα και αξιολογήσεις ως στον κόσμο εκεί έξω και όχι σε εμάς. Αυτό έχει εν μέρει γλωσσική προέλευση, όπως όταν λέμε το γραφείο είναι θορυβώδες ή η δουλειά είναι μονότονη. Και ενώ ένα άτομο αντιδρά συνολικά σε μια κατάσταση, η γλωσσική δομή μας οδηγεί στο να σκεφτόμαστε και να μιλάμε σε τμήματα (elementalistically), όπως θα έλεγε ο Korzybski, όσον αφορά τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις μας. Φυσικά, η σκέψη, το αίσθημα αμηχανίας και το κοκκίνισμα στο πρόσωπο συμβαίνουν μαζί, όχι ως ξεχωριστά στοιχεία.

Δημιουργούμε σύμβολα, συμπεριλαμβανομένων των λέξεων, στη συνέχεια τείνουμε να ασχολούμαστε με τη μαγεία των λέξεων, να συγχέουμε τις λέξεις με τα πράγματα ή τις σχέσεις που αντιπροσωπεύουν. Βάζουμε ταμπέλες και ετικέτες- όπως αποτυχία ή μαχητικός- και αντιδρούμε σε αυτούς τους χάρτες σαν να ήταν το έδαφος. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να δημιουργήσουμε αυτοεκπληρούμενες προφητείες.

Ο Korzybski τονίζει ότι το ζήτημα της ασυνέπειας της περιγραφής του κόσμου και της πραγματικότητας πρέπει να προσεγγιστεί συνειδητά. Οπότε, υπάρχουν όμως κάποια πράγματα που μπορούμε να κάνουμε.

Μπορούμε να εργαστούμε πολύ πιο αποτελεσματικά με τη γλώσσα εάν:

• συνειδητοποιήσουμε περισσότερο τι κάνουμε εμείς και οι άλλοι όταν χρησιμοποιούμε λέξεις και άλλα σύμβολα για επικοινωνία.
• θεωρήσουμε την επικοινωνία ως μια διαδικασία κατά την οποία ο ομιλητής και ο ακροατής, ή ο συγγραφέας και ο αναγνώστης, πολεμούν συνεχώς ενάντια στις δυνάμεις της σύγχυσης.
• αναμένουμε ότι θα παρεξηγηθούν τα λεγόμενά μας.
• αναμένουμε ότι θα παρεξηγήσουμε τα λεγόμενα των άλλων.

Οι επιρροές της Γενικής Σημασιολογίας του Korzybski σε Ψυχοθεραπευτικές Προσεγγίσεις

Το κίνημα της Γενικής Σημασιολογίας αναγνωρίζεται ως ένα από τα πιο ξεκάθαρα κινήματα που ανέδειξαν την εμπειρία του «εδώ και τώρα» στην Ψυχοθεραπεία, πριν ο Υπαρξισμός του δώσει σημαντική έμφαση (Polster, 1966).

Ίσως η πιο παραμελημένη θεωρητική επιρροή του Frederich Perls και του Paul Goodman, που αρχικά θεμελίωσαν τη θεωρία της θεραπείας Gestalt ήταν ο Alferd Korzybsky. Η αρχή του τώρα της θεραπείας Gestalt και η εστίασή της στην εμπειρία και η ακρίβεια της γλώσσας μπορούν απευθείας να εντοπιστούν στις αρχές της Γενικής Σημασιολογίας (Wysong, 2020).

Πράγματι, στο γνωστικό πεδίο της Gestalt η επίδραση του έργου του Korzybski ήταν πιο οικεία στους συμμετέχοντες του κινήματος του ανθρώπινου δυναμικού (human potential movement), αν και το αγνοούσαν ως επί το πλείστον. Ο Bernard Basescu της The New York Society for General Semantics σε ένα άρθρο του σχετικά με την επίδραση της Γενικής Σημασιολογίας στη θεραπεία Gestalt (Basescu, 1979) επισημαίνει ότι «όσοι συνδέουν τη γενική σημασιολογία με τη μελέτη της γλώσσας, κι εκείνοι για τους οποίους η θεραπεία Gestalt σημαίνει μη λεκτική έκφραση (τα συναισθήματα του σώματος, ο τόνος της φωνής, η στάση, κ.ά.) χάνουν κατά πολύ τον πλούτο της κάθε προσέγγισης».

Οι μέθοδοι του Fritz Perls φαίνεται να είναι η γόνιμη ενσωμάτωση τουλάχιστον τεσσάρων ξεχωριστών ρευμάτων ανάπτυξης: της ψυχανάλυσης του S. Freud, της ψυχολογίας της Gestalt των W. Kohler και K. Goldstein, του ψυχοδράματος του J.L. Moreno και των γλωσσικών θεωριών του Korzybski, όπου τελικά το σύνολο ήταν μεγαλύτερο από το άθροισμα των μερών.

Αντίστοιχα, ο ψυχολόγος και ψυχοθεραπευτής Albert Ellis επηρεάστηκε από τις εργασίες των Γενικών Σημασιολόγων, σε ότι αφορά τη θεμελιώδη επίδραση της γλώσσας στη σκέψη, δεδομένου ότι οι συναισθηματικές μας διεργασίες εξαρτώνται ιδιαίτερα από τον τρόπο που δομούμε τη σκέψη μας με βάση τη γλώσσα που υιοθετούμε.

Ο Α. Ellis, όταν εκείνος εργαζόταν ήδη ως κλινικός ψυχολόγος στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ, το 1955, θεμελίωσε τη Λογικοθυμική Συμπεριφορική Θεραπεία (Rational-Emotive Behavior Therapy - REBT), η οποία αποτέλεσε την πρώτη μορφή Γνωστικής Συμπεριφορικής Θεραπείας (Ellis, 1994). Για παράδειγμα, ο Ellis τόνισε τη σημασία της υιοθέτησης λέξεων που δηλώνουν έννοιες που μεταβάλλονται (π.χ., κάνω λάθος), έναντι άλλων λέξεων που δηλώνουν έννοιες που δεν αλλάζουν γιατί είναι αόριστες και μη μετρήσιμες (π.χ., είμαι λάθος), ώστε οι άνθρωποι να συνηθίζουν πιο πολύ στις πρώτες παρά στις δεύτερες κατά τη ροή του λόγου (Κατσίκης, χ.χ.).

Στο χώρο της Συστημικής Ψυχοθεραπείας, αν και η εργασία του Korzybski συχνά αγνοείται από τους συστημικούς ψυχολόγους, στις εργασίες του εξηγεί τις ψυχό-σημασιολογικές παθολογίες με καταφανώς συστημικό τρόπο.

Είναι προφανές ότι καμιά ικανοποιητική συζήτηση ή συναίνεση δεν μπορεί να επιτευχθεί εάν οι ψυχό-σημασιολογικές παθολογίες δεν γίνουν κατανοητές (Charles , 2018). Θα πρέπει να τονιστεί ότι ο Gregory Bateson και πιθανότατα οι περισσότεροι από τους άμεσους διανοητικούς κληρονόμους του γνώριζαν και είχαν εμβαθύνει στην εργασία του Korzybski και της Γενικής Σημασιολογίας. Στις αρχές μάλιστα της δεκαετίας του 1950 ο G. Bateson δημοσίευσε πολλά άρθρα στο ETC: A Review of General Semantics, το περιοδικό του Οργανισμού International Society for General Semantics.

Τα άρθρα του ενσωματώθηκαν στο βιβλίο του G. Bateson Steps to a Ecology of Mind (Bateson, 1972). Να σημειωθεί ότι τo A Review of General Semantics αποτελεί ένα τριμηνιαίο περιοδικό που εκδίδεται από το 1943 από τον Οργανισμό International Society for General Semantics. Ο ISGS συγχωνεύτηκε με το Ινστιτούτο Γενικής Σημασιολογίας (Institute of General Semantics) το 2003 και από τότε η έκδοση του περιοδικού συνεχίζεται από το IGS.

O G. Bateson, από την άλλη, αποτέλεσε έναν από τους παππούδες του Νεύρο-Γλωσσολογικού Προγραμματισμού (Neuro-Linguistic Programming – NLP), όπου οι ιδρυτές του, Richard Bandler και John Grinder, στο πρώτο τους βιβλίο The Structure of Magic (Bandler & Grinder, 1975) χρησιμοποίησαν το απόφθεγμα του Korzybsky: ο χάρτης δεν είναι το έδαφος. Θα μπορούσε μάλιστα να ειπωθεί ότι οι ιδρυτές του NLP χρησιμοποίησαν από τον Korzybski και τον όρο neuro-linguistic, όπου ο ίδιος ο Korzybski χρησιμοποιούσε αυτή τη φράση ξανά και ξανά τη δεκαετία του 1940, όταν ταξιδεύοντας στις Ηνωμένες Πολιτείες έκανε Νευρο - γλωσσολογικές Εκπαιδεύσεις (Neuro - Linguistic Trainings).

Βέβαια, όπως παρατηρεί ο θεωρητικός και μελετητής του NLP, Michael Hall πιθανόν οι ιδρυτές του NLP ποτέ τους δεν διάβασαν το βιβλίο του Korzybski, παρά μόνο χρησιμοποίησαν το γνωστό του παράθεμα (Hall, 2016).

Ο ίδιος ο Hall μάλιστα εμβάθυνε στη μελέτη του Korzybski και το 1991-1992 ξεκίνησε να γράφει άρθρα για νέα πρόσθετα γλωσσολογικά πρότυπα του Μετά-Μοντέλου της Γλώσσας (Meta-Model) του NLP με βάση τον Korzybski, τα οποία δημοσιεύτηκαν στο Anchor Point (διεθνές περιοδικό του NLP) ως σειρά άρθρων (1991-1993). Αυτά τα πρότυπα περιλήφθηκαν στο βιβλίο του Communication Magic. Exploring the structure and meaning of language (Hall, 2001).

Να διευκρινίσουμε ότι το Μετά-Μοντέλο της Γλώσσας του NLP βασίστηκε στη «Μετασχηματιστική Γραμματική» του Noam Chomsky (Chomsky, 1991) και αποτελεί μια τεχνική που περιλαμβάνει μια σειρά λεκτικά πρότυπα, τα οποία αναγνωρίζουν διάφορες περιοχές της γλωσσικής επικοινωνίας, οι όποιες δημιουργούν ασάφεια, αμφιβολία ή αμφισημία στην κατανόηση, και αντίστοιχα μπορούν να προκαλέσουν ανεπιθύμητους περιορισμούς, σύγχυση ή παρεξηγήσεις.

Το Μετά-Μοντέλο της Γλώσσας του NLP μάλιστα προσομοιάζει στην έννοια των γνωστικών σφαλμάτων του πατέρα της Γνωστικής Θεραπείας & της Γνωστικής Συμπεριφορικής θεραπείας (CBT) Aaron Beck (Beck, et al., 1979).

 

Βιβλιογραφία

Bandler, R., & Grinder, J. (1975). The Structure of Magic. A book about Language and Therapy. Science and Behavior Books, Inc.
Basescu, B. (1979). On the use of some General Semantics formylations in the practice of Gestalt Therapy. General Semantics Bulletin, No. 46.
Bateson, G. (1972). Steps to a Ecology of Mind. Collected Essays in Anthropology, Psychiatry, Evolution, and Epistemology. Chandler Pub. Co.
Beck, A. T., Rush, A. J., Shaw, B. F., & Emery, G. (1979). Cognitive therapy of depression. Guilford Press.
Charles , F. (2018). Συστημική και Κυβερνητική στην Ιστορική τους Προοπτική. Ανάκτηση από athens.indymedia.org/post/1586871/.
Chomsky, Ν. (1991), Συντακτικές Δομές (μτφ. Φώτης Καβουκόπουλος). Εκδόσεις Νεφέλη.
Doris, G. (1983). Korzybski and General Semantics. Self & Society. An International Journal for Humanistic Psychology, 11(3), σσ. 159-166. doi.org/10.1080/03060497.1983.11084534.
Ellis, A. (1994). Reason and emotion in psychotherapy (Rev. upd. ed.). Birch Lane.
Hall, M. (2001). Communication Magic. Exploring the structure and meaning of language. UK: Crown House Publishing Limited.
Hall, M. (2016). Korzybski's contributions to NLP. Ανάκτηση από The Coaching Room: thecoachingroom.com.au/blog/korzybskis-contributions-to-nlp.
Korzybski, A. (1994). Science and Sanity: An Introduction to Non-Aristotelian Systems and General Semantics (5th edition). New York, USA: Institute of General Semantics.
Korzybsky, A. (1921). Manhood of Humanity: The Science and Art of Human Engineering. E. P. Dutton.
Malkhasyan , H. (2019). Effects of Neurolinguistics on everyday communication. American University of Armenia .
Polster, E. (1966). A contemporary psychotherapy. Psychotherapy: Theory, Research & Practice (3(1)), σσ. 1-6. Ανάκτηση από doi.org/10.1037/h0087901.
Read, C. (1968). Alfred Korzybski: His contributions and their historical development. The Polish Review, Vol. 13, No. 2, σσ. 5-13.
Wharf, B. (1971). Language, Thought and Reality, Edited by John E. Carroll. M.I.T. Press.
Wysong, J. (2020). Alfred Korzybsky and Gestalt Theory. The Gestalt Journal.
Κατσίκης, Δ. (χ.χ.). Τι είναι η Λογικοθυμική Συμπεριφορική Θεραπεία (Rational-Emotive Behavior Therapy, REBT): Α’ Μέρος-Σύντομη ιστορία και προέλευση της REBT.