Η άρνηση ως άμυνα του ψυχισμού. Η περίπτωση της άρνησης του Covid19

«Άμυνες είναι οι τρόποι που επιστρατεύουμε για να προστατευτούμε από το άγχος και τον ψυχικό πόνο που είναι φυσιολογικό μέρος της ανθρώπινης κατάστασης» - Howard

Οι άμυνες είναι σχεδόν ασυνείδητες. Μπορούν να είναι φυσιολογικές, προσαρμοστικές ή και παθολογικές. Είναι πιο προβληματικές όταν είναι σταθερές και συνεπώς υπερβολικά άκαμπτες και γίνονται μέρος της δομής του χαρακτήρα.

Οι πολύ άκαμπτες αμυντικές δομές, μας περιορίζουν από το να ζούμε τη ζωή πλήρως και να δημιουργούμε σχέσεις. Όταν οι άμυνες χρησιμοποιούνται σε καταστάσεις που δε χρειάζονται στην πραγματικότητα, προκαλούν παραπάνω δυσφορία αντί να προστατεύουν από τον πόνο. Συχνά, επιστρατεύονται σε υπέρμετρο βαθμό σε στρεσογόνες καταστάσεις.

Οι θεωρητικοί της ψυχανάλυσης υποθέτουν ότι κάθε άτομο εκφράζει ιδιαίτερη προτίμηση σε συγκεκριμένες άμυνες, οι οποίες έχουν ενσωματωθει στον τρόπο που αντιμετωπίζει την πραγματικότητα. Αυτή η προτίμηση είναι αποτέλεσμα -της ιδιοσυγκρασίας -της φύσης των αρνητικών ψυχοπιεστικών παραγόντων που επηρέασαν ένα άτομο κατά την πρώιμη παιδική ηλικία -των αμυνών που λειτούργησαν ως προτυπα ή διδάχτηκαν από γονείς και άλλους -των συνεπειών που βίωσε ένα άτομο μετά την επιστράτευση συγκεκριμένων αμυνών.

Σύμφωνα με τη McWilliams, για να χαρακτηριστεί μια άμυνα ως πρωτογενής θα πρέπει να υπάρχει -απουσία της κατάκτησης της αρχής της πραγματικότητας -έλλειψη της ικανότητας διάκρισης της ξεχωριστής ύπαρξης και της σταθερότητας εκείνων που βρίσκονται έξω από τον εαυτό. Ακόμα, οι άμυνες χωρίζονται ανάλογα με το επίπεδο στο οποίο το άτομο έχει ενσωματώσει την άμυνα αυτή στην προσωπικότητα του και αν νιώθει ή όχι δυσφορία με αυτή σε: -συντονικές προς το εγώ -δυστονικές προς το εγώ.

Η άρνηση ως άμυνα

Ένας από τους πρωτογενείς μηχανισμούς είναι αυτός της άρνησης. Ανήκοντας στις προγλωσσικές άμυνες, η άρνηση είναι ο τρόπος με τον οποίο το βρέφος αντιδρά στην πραγματικότητα « Αν κάτι το παραδεχτώ, τότε δε συμβαίνει».Η άρνηση της πραγματικότητας είναι η πιο ακραία προσπάθεια να αποφευχθεί η δυσφορία στην περίπτωση που η πραγματικότητα γίνει αποδεκτή από το άτομο.

Στην υγιή φυσιολογική ζωή, η άρνηση χρησιμοποιείται από κάποιους ανθρώπους ώστε να γίνεται η ζωή λιγότερο δυσάρεστη.

Υπάρχουν και κάποιοι που την επιστρατεύουν σε περιπτώσεις άμεσης ανάγκης π.χ. σε πόλεμο. Ωστόσο, όταν η άρνηση χρησιμοποιείται μπροστά στην απειλή ενός κινδύνου, τότε γίνεται επικίνδυνη και για το ίδιο το άτομο και για τους άλλους.

Η άρνηση στην εποχή του Κορωνοιού

Στην περίπτωση του κορωνοιού, το άτομο τρομάζει σε τέτοιο βαθμό απέναντι στην ύπαρξη μιας τόσο σοβαρής ασθένειας που επιστρατεύει τη μη αποδοχή της ώστε να παραμένει σε ήρεμη ψυχική κατάσταση. Από την άλλη όμως, αρνούμενος την ύπαρξη του ιου και της επικινδυνότητας δε λαμβάνει τα παραίτητα μέτρα προστασίας θέτοντας σε κίνδυνο τον εαυτό του και τους άλλους.

Από μελέτες βρεφών, έχει διατυπωθεί η θεώρηση ότι μια πρώιμη έκφραση του μηχανισμού της άρνησης είναι το φαινόμενο της άρσης της βλεμματικής επαφής από το βρέφος προς το γονέα.

Με πιο απλά λόγια ενίοτε όταν το βρέφος βιώσει κατάσταση συναισθηματικής έντασης, θα αποσύρει το βλέμμα προσωρινά θέλοντας να «μην ασχοληθεί» άλλο με το στρεσσογόνο ερέθισμα. Αυτός ο μηχανισμός πιθανώς έχει και βιολογικό σχετικό με τον αυτονομικό μηχανισμό φυγής-μάχης ( Panksepp, 2004)” (Καλημέρης)

Νευροεπιστημονικές μέλέτες έχουν βρει ότι η άρνηση σχετίζεται με τη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου, που είναι υπεύθυνος για τις εκτελεστικές λειτουργίες και τη συναισθηματική ρύθμιση. Αυτό υποδηλώνει ότι η άρνηση μπορεί να είναι προιόν της προσπάθειας του εγκεφάλου να προστατευτεί από την υπερβολική συναισθηματική δυσφορία. (Καλημέρης).

Ένα γνωστό πλεονέκτημα της λειτουργίας της άρνησης είναι ότι αφαιρεί αμέσως την αντίληψη μιας υπαρξιακής απειλής και τα σχετικά μη ανεκτά συναισθήματα που αυτή κινητοποιεί. Αντίθετα, βοηθάει κάποιον να αισθάνεται μια απατηλή αίσθηση ασφάλειας, συχνά ακόμη και του παντοδύναμου άτρωτου.

Οι λόγοι για τους οποίους ο Κορωνοιός αποτέλεσε ζήτημα άρνησης από πολλού, δηλαδή, οι αποστάσεις, τα περιοριστικά μέτρα, η παύση εργασιών, η αποκοπή κοινωνικών συγκεντρώσεων, η οικονομική ανασφάλεια, το αβέβαιο του μέλλοντος σε συνδυασμό με μια άνευ προηγουμένου ενημέρωση από τα Μέσα αλλά και η απειλή της υγείας όλων, ήταν υπέρ το δέον ικανές ώστε να δημιουργήσουν έντονο στρες στους ανθρώπους.

Το άτομο προσπαθώντας να επιβιώσει μέσω της άρνησης, δρα σαν να μην υπάρχει ο ιός και κατ’ επέκταση αδιαφορεί για όλες τις ενδείξεις- αποδείξεις σχετικα με τον ιο. Αντιθέτως, επικεντρώνεται στα σενάρια που επιβεβαιώνουν την άρνηση του π.χ. «δεν κολλάει, δεν είναι θανατηφόρος, είναι επικίνδυνος σε συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων κ.α.» ή ακόμα και σε θεωρίες συνωμοσίας ότι αυτή η κατάσταση ήταν μέρος ενός σχεδίου για να επιτευχθεί κάποιος μυστικός στόχος. Κατ’ αυτό τον τρόπο ενισχύεται η πεποίθηση του για τη μη ύπαρξη του ιού και αποκτά μια πιο αμυντική στάση απέναντι στην πραγματικότητα.

Στα άτομα που η άρνηση έχει γίνει χαρακτηρολογική, ο φόβος για την πιθανότητα να έχουν κάνει λάθος είναι τόσο ισχυρός αλλά και ταυτόχρονα σχεδόν ασυνείδητος. Μάλιστα, παρατηρείται ότι μπορουν να ενστερνιστούν εντελώς παρανοϊκές απόψεις προκειμένου να στηρίξουν την άρνησή τους.

Παρατηρήσεις ερευνητών σχετικά με τον ιό και τα εμβόλια

Ερευνητές με επικεφάλής τον καθηγητή Μαρκ Μπέλις, ανέλυσαν στοιχεία 2.285 ανθρώπων που κλήθηκαν να απαντήσουν σχετικά με το παρελθόν τους καθώς και τις τωρινές απόψεις σχετικά με τον ιο και τα εμβόλια.

Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσο περισσότερες τραυματικές εμπειρίες είχε κάποιος, τόσο πιθανότερο να έχει μικρότερη εμπιστοσύνη στην πληροφόρηση και τις συστάσεις των υγειονομικών αρχών, να αισθάνεται άδικα τα περιοριστικά μέτρα και να τα παραβαίνει καθώς και να μη θέλει να εμβολιαστει.

Σϋμφωνα με τη Μαριλένα Γιαννάκου « Έχει αποδειχθεί πως όταν βρισκόμαστε σε κατάσταση έντονου άγχους, οι γνωστικές μας λειτουργίες υπολειτουργούν. Καταναλώνουμε αρκετή ψυχική ενέργεια, αφήνοντας λιγότερη για άλλες γνωστικές λειτουργίες. Στη φάση της άρνησης, η κατάσταση είναι πιο έντονη καθώς το άτομο μπορεί να οδηγηθεί σε επιλεκτική αποδοχή πληροφοριών, πολλές φορές να αυτοαναιρείται με τα συμπεράσματα που βγάζει. Κι επειδή οι γνωστικές λειτουργίες υπολειτουργούν, το άτομο δεν είναι ικανό να αναγνωρίσει την αντίφαση. Πίσω από αυτό το άγχος βρίσκεται ο φόβος του θανάτου, ένας πρωτόγονος φόβος που μας συντροφεύει από τη γέννησή μας.»

Συμπερασματικά, η ύπαρξη άρνησης απέναντι στον κορωνοιό δεν είναι απαραιτήτως απόδειξη ψυχοπαθολογίας, καθώς αναφερόμαστε σε μια πολύ στρεσογόνα και πρωτοφανή κατάσταση.

Παρατηρούμε, όμως, ότι τα άτομα που είχαν μια ομαλή παιδική ηλικία και είχαν βιώσει σχέσεις ασφάλειας και εμπιστοσύνης έχουν περισσότερες πιθανότητες να μην αμφισβητούν την ύπαρξη του Ιού και να τηρούν του κανόνες προστασίας και άρα να υπερνικούν το φόβο και άγχος τους πιθανώς επιστρατεύοντας άλλες άμυνες