Χαρισματικά Παιδιά και Ελληνική Πραγματικότητα

Τα χαρισματικά παιδιά επιδεικνύουν εξαιρετική ικανότητα να αφομοιώνουν πληροφορίες και να προχωρούν στο επόμενο γνωστικό επίπεδο νωρίτερα από άλλα παιδιά. Επιπλέον, έχουν σύνθετο τρόπο σκέψης, ασχολούνται με κάποιο γνωστικό αντικείμενο ορμώμενα από εσωτερικό κίνητρο και μπορούν να παρακολουθούν πολλές δραστηριότητες ταυτόχρονα, είναι αρκετά επίμονοι. Χαρακτηρίζονται από πρωτοτυπία, πρωτοπορία και φαντασία.

Έχουν μεγάλη ενεργητικότητα και αρκετές φορές θυμίζουν υπερκινητικά παιδιά. Η προσοχή τους έχει μικρή διάρκεια και πλήττουν εύκολα συνήθως με τις καθημερινές δραστηριότητες. Τα χαρισματικά παιδιά μπορεί να διακρίνονται μέσα στο σχολείο (γνώσεις, ωριμότητα, ταχύτητα σκέψης, αντίληψη, επιμέλεια κ.α.) ή μπορεί να συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις του σχολείου και της ομάδας (να είναι ήσυχα, να μην απασχολούν, να μην επιδιώκουν την προβολή κ.α.) ή τέλος μπορεί να χάνονται μέσα στο σχολείο (παραίτηση, απομόνωση, ανάρμοστη συμπεριφορά κ.α.).

Η εκπαίδευση των χαρισματικών παιδιών

Η εκπαίδευση των χαρισματικών μαθητών, ακόμη και σήμερα, βρίσκεται σε αρχικό επίπεδο. Στην Ελλάδα το 2003 ψηφίστηκε σχέδιο νόμου, όπου για πρώτη φορά αναφέρεται ότι τα άτομα με ιδιαίτερες ικανότητες και ταλέντα μπορεί να τύχουν ειδικής εκπαιδευτικής μεταχείρισης. Οι Coleman και Gallagher (1995) πρώτοι αναφέρθηκαν στις διάφορες πρακτικές αναφορικά με την εκπαίδευση των χαρισματικών παιδιών. Αυτές οι πρακτικές μπορούν να εφαρμοσθούν μέσω της επιτάχυνσης, του εμπλουτισμού του διδακτικού προγράμματος ή και της διαφοροποιημένης διδασκαλίας.

Συγκεκριμένα, με τον όρο επιτάχυνση νοείται ότι δίνεται στα παιδιά η δυνατότητα να φοιτήσουν σε ένα υψηλότερο επίπεδο από αυτό που φοιτούν. Ο μαθητής έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει μαθήματα ή τάξεις μεγαλύτερες από αυτές που προβλέπονται, ώστε να ολοκληρώνει τις εκπαιδευτικές βαθμίδες σε μικρότερη ηλικία από ό,τι οι υπόλοιποι μαθητές.

Το Τριαδικό Μοντέλο Εμπλουτισμού διδακτικού προγράμματος

Με την έννοια του εμπλουτισμού του διδακτικού προγράμματος, νοείται η ανάπτυξη περισσότερης ύλης απ’ όση προβλέπει το αναλυτικό πρόγραμμα, προσβλέποντας στην αύξηση των μαθησιακών εμπειριών σε βάθος. Έτσι, βελτιώνεται η αξιοποίηση των ικανοτήτων των χαρισματικών μαθητών. Το Τριαδικό Μοντέλο Εμπλουτισμού (J. Renzulli) ασχολήθηκε με τρεις τύπους προγραμμάτων εμπλουτισμού. Ο πρώτος τύπος εμπλουτισμού σχεδιάζεται έτσι, ώστε οι μαθητές να εκτίθενται σε μία μεγάλη ποικιλία γενικών διερευνητικών δραστηριοτήτων, τα οποία δεν περιλαμβάνονται στο κοινό αναλυτικό πρόγραμμα. Υπεύθυνοι για τον σχεδιασμό αυτού του τύπου εμπλουτισμού είναι οι εκπαιδευτικοί φορείς, οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς, αλλά και οι ίδιοι οι μαθητές.

Ο δεύτερος τύπος εμπλουτισμού περιλαμβάνει εκπαιδευτικό υλικό και μεθόδους οι οποίες προάγουν την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και κινητοποιούν τα συναισθήματα. Μέρος αυτής της διαδικασίας μπορεί να γίνει στην κοινή τάξη και ένα μέρος διαδικτυακά στα πλαίσια της δημιουργικής απασχόλησης. Οι δραστηριότητες αυτές στόχο έχουν την καλλιέργεια της κριτικής και δημιουργικής σκέψης, την επίλυση προβλημάτων, τη συναισθηματική εμπλοκή στη διαδικασία της μάθησης, την καλλιέργεια των μεταγνωστικών δεξιοτήτων και τη χρήση πηγών ανωτέρου τεχνολογικού επιπέδου και την καλλιέργεια γραπτών.

Στον τρίτο τύπο εμπλουτισμού εμπλέκονται μαθητές οι οποίοι επιθυμούν να αφιερώσουν χρόνο, προκειμένου να μελετήσουν έναν τομέα που οι ίδιοι επιλέγουν. 

Οι στόχοι σε αυτήν τη φάση είναι:

α) να επιλεγεί μια περιοχή ενδιαφέροντος από το μαθητή, ώστε να μπορέσει να επικεντρώσει τα ενδιαφέροντά του, τη γνώση του και να διεγερθεί η επιμονή για την εκτέλεση του καθήκοντος,

β) να καλλιεργηθούν δεξιότητες αυτοκαθοδηγούμενης μάθησης στον σχεδιασμό, την οργάνωση, τη χρήση πηγών και υλικού, τη διαχείριση του χρόνου, τη λήψη αποφάσεων και την αυτοαξιολόγηση και

γ) να καλλιεργηθεί η εμπιστοσύνη στον εαυτό και η ολοκλήρωση της δημιουργικής έμπνευσης.

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία ως η ενδεικτικότερη διδακτικη προσέγγιση

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία αποτελεί την πλέον διαδεδομένη και προσφιλή στους εκπαιδευτικούς εκπαιδευτική μέθοδο. Η διαφοροποίηση της διδασκαλίας περιλαμβάνει μια σειρά μέτρων για την εκ των προτέρων οργάνωση της διδασκαλίας και της μάθησης, που επιδιώκουν να προσαρμόσουν τη διδασκαλία στις ικανότητες, στην επίδοση, στα ενδιαφέροντα και στις ιδιαίτερες κλίσεις των μαθητών, ώστε να δημιουργήσουν για κάθε μαθητή τις καλύτερες δυνατές συνθήκες προσωπικής ανάπτυξης, αλλά ταυτόχρονα να διασφαλίσουν και ένα κοινά αποδεκτό επίπεδο βασικών γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων.

Σύμφωνα με την Tomlinson (2010) «διαφοροποίηση» είναι η αλλαγή της μαθησιακής διαδικασίας μέσω ευέλικτων και εναλλακτικών διδακτικών προσεγγίσεων και ενεργειών, οι οποίες να ανταποκρίνονται στο εύρος των διαφορών ως προς τη μαθησιακή ετοιμότητα, τα ενδιαφέροντα και το μαθησιακό στυλ των μαθητών. Ως βασικές αρχές της διαφοροποίησης της διδασκαλίας καταγράφονται οι ακόλουθες:

α) η ευελιξία και η εναλλακτικότητα της διδακτικής διαδικασίας,

β) η επικέντρωση στα ουσιώδη τόσο στο επίπεδο των στόχων όσο και των περιεχομένων μάθησης,

γ) η αξιολόγηση της διδασκαλίας κινείται περισσότερο προς την ενίσχυση της ανατροφοδότησης της διδασκαλίας, την προώθηση της μάθησης αλλά και την παρώθηση προς τη μάθηση,

δ) όλοι οι μαθητές συμμετέχουν σε κάθε διδακτική δραστηριότητα ανάλογα με τη δυναμική τους και με σεβασμό στην ατομικότητα και την προσωπικότητά τους, ενώ αναγνωρίζεται σε όλους η αξία της προσπάθειάς τους για την προσέγγιση της γνώσης,

ε) αναπτύσσεται ένα πλαίσιο υγιούς και αγαστής συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκομένων στη διδακτική διαδικασία, δηλαδή μεταξύ των μαθητών αλλά και μεταξύ μαθητών και εκπαιδευτικού και στ) ο εκπαιδευτικός οργανώνει και αναδιοργανώνει διαρκώς η διδακτική του προσπάθεια, προκειμένου να επιτυγχάνονται οι ανάλογες κάθε φορά προσαρμογές.

Στα πλαίσια της οικογένειας, οι ίδιοι οι γονείς θα πρέπει να φροντίζουν ώστε τα παιδιά τους να μην καταπνίγουν τα ταλέντα τους, αλλά αντίθετα να τα εκδηλώνουν και να φροντίζουν να αξιοποιούνται με κάθε τρόπο.

Πηγές:

1. Τσιάμης, Α. (2006). Τα χαρισματικά παιδιά ζουν ανάμεσά μας. Αθήνα: Γρηγόρης.

2. Coleman, M.R. & GallagherJ.J., (1995). Appropriate differentiated services: Guides for best practices in the education of gifted children. Gifted Child Today, 18(5), 32-33.

3. Ward, V.S. (1975). Basic concepts. In Berde, W.B. & Renzulli, J.S. (ed.). Psychology and Education of the Gifted (2nd ed.), NY: Invington Publishers (61-71).