Το μέλλον των φαρμακοθεραπειών στην ψυχική υγεία: Σχιζοφρένεια και Κατάθλιψη

Είναι πλέον ευρέως αναγνωρισμένο πως η ψυχιατρική, και ιδιαίτερα το πεδίο την ψυχοφαρμακολογίας έχει κάνει τεράστια βήματα: αυτή την στιγμή υπάρχουν πολλά και διαφορετικά φάρμακα, μαζί με τις κατάλληλες οδηγίες χρήσης, έτοιμες να βοηθήσουν τα άτομα σε ανάγκη (και τους ερευνητές και κλινικούς στο να επιτευχθεί αυτό).

Παρόλα αυτά, υπάρχει ακόμα χώρος για βελτίωση, καθώς οι υπάρχουσες φαρμακοθεραπείες έχουν αρκετούς περιορισμούς.

Η φαρμακοθεραπεία στην ψυχική υγεία μπορεί να εξελιχθεί με πολλούς τρόπους: μπορεί να εστιάσει στην βελτίωση των υπαρχόντων θεραπειών, και στην δημιουργία νέων πιο αποτελεσματικών, και μπορεί να στοχεύσει στο να γίνει περισσότερο προσωποκεντρική.

Αυτή την στιγμή υπάρχουν πολλές διαδρομές θεραπείας για τις περισσότερες ψυχικές νόσους. Ένα παράδειγμα είναι η κατάθλιψη, που μπορεί να αντιμετωπιστεί με SSRI, SNRI, τρικυκλικά, ακόμα και αντιψυχωτικά.

Παρόλα αυτά, οι τωρινές θεραπείες έχουν σημαντικά μειονεκτήματα, έχουν αρκετές παρενέργειες (κάποιες εκ των οποίων σοβαρές), και δεν είναι πλήρως αποτελεσματικές, τουλάχιστον όχι για όλους. Το μέλλον της φαρμακοθεραπείας μπορεί να συμπεριλαμβάνει βελτιωμένες εκδοχές των υπαρχόντων τάξεων φαρμάκων.

Αυτός δεν είναι ένας νέος στόχος: για παράδειγμα τα πρώτης γενιάς αντιψυχωσικά εξελίχθηκαν στη δεύτερη γενιά, η οποία είναι περισσότερο αποτελεσματική, ιδιαίτερα στην γνωστική πλευρά των διαταραχών ψυχωσικού φάσματος. Όπως και στο παρελθόν λοιπόν, οι τωρινές μας θεραπείες μπορούν να εξελιχθούν: για παράδειγμα τα SSRI που έχουν βρεθεί λειτουργικά στην κατάθλιψη για πολλά άτομα και αποτελούν την πρώτη γραμμή αντιμετώπισης, μπορούν να αποκτήσουν λιγότερες παρενέργειες, όπως λιγότερο άγχος, γαστρικά προβλήματα ή πονοκεφάλους. Αυτό θα έκανε τα φάρμακα περισσότερο φιλικά προς τον ασθενή (patient friendly) και θα μείωνε τις πιθανότητες να το διακόψει κανείς.

Από την άλλη, κάποια από τα τωρινά μας φάρμακα έχουν ήδη βελτιωθεί όσο το δυνατόν περισσότερο, χωρίς να υπάρχει σε αυτή την περίπτωση χώρος για περαιτέρω βελτίωση.

Το μέλλον της φαρμακοθεραπείας μπορεί να εστιάσει στην ανακάλυψη νέων συστατικών (ουσιών) που μπορούν να έχουν αποτέλεσμα και στην δημιουργία νέων φαρμάκων που θα είναι συμβατά για μεγαλύτερο εύρος συμπτωμάτων και για περισσότερα άτομα.

Για παράδειγμα, τα αντικαταθλιπτικά ενισχύουν τα επίπεδα των μονοαμινών (monoamine) και αυτό βοηθά κάποια άτομα, παρότι δεν έχουν χαμηλότερα επίπεδα εξ αρχής.

Νέες τάξεις φαρμάκων μπορούν να αντλούν από άλλες εννοιολογικοποιήσεις της κατάθλιψης:

Κατά την νευροενδοκτινική θεωρεία (neuroendocrine theory), η κατάθλιψη είναι το αποτέλεσμα της υπερδιέγερσης του HPA άρα συσχετίζεται με ορμονικές ανωμαλίες, και έτσι γίνεται πλέον προσπάθεια για να σχεδιαστεί φαρμακοθεραπεία που να χρησιμοποιεί ορμόνες.

Μία άλλη υπόθεση (plasticity hypothesis) ισχυρίζεται πως η κατάθλιψη μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της μειωμένης ιπποκαμπικής νευρογέννεσης (hippocampal neurogenesis), και των επιπέδων νευροτροφίνης (neurotrophin), έτσι έχει γεννηθεί ένα ενδιαφέρον στους αναστολείς φωσφοφιεστεράσεων (phosphodiasterases inhibitors, PDE4), που συμπεριλαμβάνουν την έκφραση γονιδίων στο BDFN. Οι ερευνητές μόλις τώρα ξεκινούν να ερευνούν τέτοιους νέους (και πολλούς) στόχους, έτσι μελλοντικές έρευνες στην ψυχική υγεία μπορούν να εστιάσουν στην δημιουργία νέων και αποτελεσματικών φαρμακοθεραπειών, μέσω μιας πιο πολύπλοκης (μα και πιο ρεαλιστικής) αντιμετώπισης της ψυχικής υγείας.

Κατ’ επέκταση των παραπάνω, είναι πλέον ξεκάθαρο πως οι ψυχικές παθήσεις είναι πάρα πολύ περίπλοκες, τόσο στην αιτιολογία τους όσο και στις εκφάνσεις τους.

Αυτή η διαφορετικότητα γίνεται εμφανής από το γεγονός πως οι φαρμακοθεραπείες που υπάρχουν σήμερα λειτουργούν, απλώς όχι για όλους! Αυτό σημαίνει πως η φαρμακοθεραπεία θα μπορούσε να γίνει πιο προσωποκεντρική: θα μπορούσε να στοχεύσει στο να ανιχνεύει (όσο το συντομότερο τόσο το καλύτερο) τι λειτουργεί για το κάθε άτομο (αντί να προσπαθεί με την μέθοδο δοκιμής- λάθους- trial and error). Για παράδειγμα, όπως αναφέρθηκε, τα αντικαταθλιπτικά είναι πολύ λειτουργικά, όμως όχι για όλους.

Μπορεί η αποτελεσματικότητα να αναγνωριστεί εκ των προτέρων με την χρήση βιοδεικτών και γενότυπων, που μπορεί να επιτρέψουν το να γνωρίζουμε νωρίτερα εάν κάποιος έχει να κερδίσει από την λήψη κάποιου αντικαταθλιπτικού;

Συνολικά, από τη μία οι ψυχικές νόσοι (και οι διαγνώσεις που θα οδηγήσουν και στην ανάλογη συνταγογράφηση) επικαλύπτουν αρκετά η μία την άλλη- για παράδειγμα οι διαταραχές του συναισθήματος και αυτές του ψυχωσικού φάσματος θεωρούνταν από πάντα ως ξεχωριστές, όμως υπάρχουν αρκετά στοιχεία που δείχνουν πως είναι περισσότερο κοινές από ότι θεωρούσαμε, έτσι αντιψυχωτικά φάρμακα μπορεί να ταιριάζουν σε κάποια άτομα με κατάθλιψη ενώ θεραπεία για την κατάθλιψη ταιριάζει κάποιες φορές στις ψυχωτικού φάσματος διαταραχές. Από την άλλη, οι μεγάλες διαγνωστικές κατηγορίες δείχνουν να έχουν αρκετές υποκατηγορίες -έτσι αντί να αντιλαμβανόμαστε την κατάθλιψη ή την ψύχωση σαν μία νόσο (ίδια σε όλους), μπορούν να γίνουν αντιληπτές ως ένα φάσμα διαταραχών και υποκατηγοριών.

Όλα αυτά δείχνουν την τεράστια ανάγκη για πιο προσωποκεντρική φαρμακοθεραπεία!

Καταληκτικά, οι φαρμακοθεραπείες στην ψυχική υγεία έχουν ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον- μπορούν να εστιάσουν στην βελτίωση των τωρινών θεραπειών, στην δημιουργία νέων και να αποκτήσουν μια πιο προσωποκεντρική ματιά.

 

Βιβλιογραφία

1. Bach, D., R., Binder, B., E., Breakspear, M., Dayan, P., Fletcher, P., C., Flint, J., Frank, M., J., Friston, K., J., Heinz, A., Huys, Q., J., M., Johnstone, E., C., Meyer- Linderberg, A., Montague, P., R., Owen, M., J., Schnyder, U., Stephan, K., E., Wang, X., J., (2016). Charting the landscape of priority problems in psychiatry, part 1: classification and diagnosis, Lancet Psychiatry, 3, 77-83

2. Dikaios, D., Soldatos, K., (2011). Clinical Psychopharmacology, Current Issues, BHTA Medical Arts Publications

3. Penn, E., Tracy, D., K., (2012). The drugs don’t work? Antidepressants and the current and future pharmacological treatment of depression, Therapeutic Advances in Psychopharmacology, 2, (5), 179-188