Κλινική Τελειοθηρία: Τι είναι, ποιες συνέπειες έχει και πώς αντιμετωπίζεται

Όλοι μας λίγο έως πολύ έχουμε την τάση να προσπαθούμε να αποδίδουμε όσο καλύτερα μπορούμε σε έναν ή περισσότερους τομείς της ζωής μας. Είναι φυσιολογικό και θεμιτό να επιδιώκουμε την επιτυχία στη δουλειά, στις σπουδές, στις σχέσεις ή σε άλλες παραμέτρους της καθημερινότητάς μας, όπως και το να διατηρούμε ενισχυμένα κίνητρα για προσωπική πρόοδο.

Μέχρι εδώ θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την προσπάθεια για θετικά αποτελέσματα υγιή και λειτουργική.

Πότε όμως η τάση μας να επιτυγχάνουμε γίνεται δυσλειτουργική;

Αυτό συμβαίνει όταν αρχίζουμε να βάζουμε υπερβολικά υψηλά στάνταρ στον εαυτό μας προς επίτευξη, κυνηγώντας το τέλειο και αδυνατώντας να δεχτούμε τίποτα λιγότερο από αυτό. Τότε μιλάμε πλέον για κλινική τελειοθηρία, η οποία ξεπερνά τα όρια, ταλαιπωρεί και προκαλεί σημαντική δυσφορία ή/και δυσλειτουργία στην καθημερινή ζωή του ατόμου που πάσχει από αυτή.

Μερικά παραδείγματα κλινικής τελειοθηρίας αποτελούν τα εξής:

Μια γυναίκα που δεν αποδέχεται τίποτα λιγότερο από το να είναι η τέλεια μητέρα, η τέλεια σύζυγος, η τέλεια υπάλληλος, ακόμα και όταν οι επιπτώσεις της επιδίωξης του ιδανικού είναι βλαβερές για τη σωματική και συναισθηματική της υγεία.

Ενας φοιτητής που βάζει διαρκώς υπερβολικά υψηλά ακαδημαϊκά στάνταρ και νιώθει συντετριμμένος αν η επίδοσή του στην εξέταση ενός μαθήματος δεν είναι τέλεια.

Ένας άνδρας που ξοδεύει ώρες από το χρόνο του για να προγραμματίσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις εβδομαδιαίες δραστηριότητες και υποχρεώσεις του και νιώθει εξαιρετικά ενοχλημένος όταν τα πράγματα δε γίνουν σε απόλυτη αναλογία με το αρχικό του πλάνο.

Τα χαρακτηριστικά της τελειοθηρίας

Η κλινική τελειοθηρία αποτελείται από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία τη συντηρούν και τη διαιωνίζουν. Τα κυριότερα από αυτά είναι:

Το να εξαρτάται η αξιολόγηση του εαυτού αποκλειστικά από την επίτευξη συγκεκριμένων και υψηλών στόχων: Είναι το βασικό χαρακτηριστικό που ορίζει την κλινική τελειοθηρία, από το οποίο προκύπτουν όλα τα υπόλοιπα.  Πρόκειται για την τάση των τελειοθηρών να αναγνωρίζουν την αξία τους μόνο όταν πιστεύουν πως επιτυγχάνουν τα υπερβολικά υψηλά στάνταρ που βάζουν στον εαυτό τους. Στην περίπτωση που τα επιτεύγματά τους αποκλίνουν έστω και ελάχιστα από τις υψηλές προσδοκίες που έχουν για τον εαυτό τους, οι τελειοθήρες αισθάνονται άχρηστοι και ανάξιοι ως άνθρωποι. 

Άκαμπτοι κανόνες: Τα υψηλά, ανελαστικά στάνταρ που θέτουν τα άτομα με κλινική τελειοθηρία λειτουργούν ως άκαμπτοι κανόνες προς τον εαυτό τους για το πώς πρέπει να αποδίδουν (πχ. «Πρέπει πάντα να με είμαι 100% ικανοποιημένος με τη δουλειά μου», «Πρέπει πάντα να μιλάω τέλεια στις κοινωνικές καταστάσεις»)

Λάθη στη σκέψη: Πρόκειται για παγίδες που χαρακτηρίζουν τον τρόπο σκέψης των ατόμων με κλινική τελειοθηρία και είναι τα εξής:

Η σκέψη του «όλα ή τίποτα» - Αν η απόδοση του δεν  τέλεια και δεν συνάδει επακριβώς με τα στάνταρ του, το άτομο πιστεύει ότι έχει αποδώσει χάλια (πχ. «Το ότι η δουλειά μου στο συγκεκριμένο πρότζεκτ δεν αξιολογήθηκε με τα καλύτερα λόγια από όλους τους συναδέλφους μου σημαίνει ότι τα πήγα χάλια»)

Η επιλεκτική προσοχή (ή η παρατήρηση του αρνητικού και απόρριψη του θετικού) – Το άτομο επικεντρώνεται στο παραμικρό λάθος που μπορεί να κάνει, υποτιμώντας τον εαυτό του με βάση αυτό (πχ. «Ένα ορθογραφικό λάθος σε κάποιο email αποτελεί απόδειξη ότι δεν είμαι καλός στη δουλειά μου»). Αντίθετα, το άτομο με τελειοθηρικές τάσεις τείνει να αγνοεί τα θετικά στοιχεία της απόδοσής του.

Διπλά στάνταρ – Το άτομο διατηρεί άλλα στάνταρ για τον εαυτό και άλλα για τους υπόλοιπους ανθρώπους (πχ. «Οι άλλοι δεν πειράζει αν κάνουν κάποιο ορθογραφικό λάθος σ’ ένα email, ωστόσο εγώ δεν θα έπρεπε να κάνω ποτέ λάθος»)

Ποιες είναι οι συνέπειες της κλινικής τελειοθηρίας

Το κόστος του να είναι κάποιος τελειοθήρας μπορεί να έχει πολλές και διαφορετικές προεκτάσεις. Τα ανελαστικά και υπερβολικά απαιτητικά στάνταρ που το άτομο με κλινική τελειοθηρία βάζει στον εαυτό του, έχουν συνήθως σημαντικά αρνητική επιρροή στην καθημερινότητά του. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να οδηγήσουν σε κοινωνική απομόνωση του ατόμου, διαρκή εκνευρισμό, συνεχόμενη ανησυχία ή/και αμφιβολία, καταθλιπτική διάθεση, διατροφικές διαταραχές, διαπροσωπικές δυσκολίες ή/και ψυχαναγκαστικά συμπτώματα όπως το να τσεκάρει επαναλαμβανόμενα τη δουλειά του και να διαθέτει υπερβολικά πολύ χρόνο στην ολοκλήρωση ενός έργου. Άλλες συνέπειες της κλινικής τελειοθηρίας μπορεί να είναι οι διαταραχές του ύπνου, η αναβλητικότητα, διάφορες σωματικές παθήσεις, καθώς και μια γενικευμένη αίσθηση αποτυχίας.

Πώς αντιμετωπίζεται η κλινική τελειοθηρία

Όταν οι αρνητικές συνέπειες της κλινικής τελειοθηρίας είναι εμφανείς στην καθημερινή ζωή, το άτομο αρχίζει να ταλαιπωρείται και να νιώθει εξουθενωμένο. Σε εκείνο το σημείο συνήθως, αναζητά τη βοήθεια ενός ειδικού.

Η γνωσιακή – συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία (ΓΣΘ) αποτελεί μία κατάλληλη παρέμβαση για την αντιμετώπιση της κλινικής τελειοθηρίας. Μέσω της συγκεκριμένης θεραπευτικής προσέγγισης, ο ενδιαφερόμενος/η μπορεί με τη βοήθεια του θεραπευτή/τριάς του, να κατανοήσει τι του συμβαίνει, έτσι ώστε μέσω ειδικών θεραπευτικών παρεμβάσεων να αναπροσδιορίσει την έννοια του τέλειου και να αρχίσει να διαμορφώνει πιο ρεαλιστικά στάνταρ για την απόδοση και τη ζωή του. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την ανακούφισή του και την επαναφορά της λειτουργικότητάς του.

 

Πηγές:

Egan, S. J., Wade, T. D., Shafran, R. & Antony, M.M. (2016). Cognitive-Behavioral Treatment of Perfectionism. New York: Guilford Press.